Ispostavilo se da je prijetnja lažna ali je zato Protaševič uhapšen, baš kao i njegova djevojka Sofija Sapega sa kojom je putovao nakon odmora u Grčkoj, kako je saopštio Evropsko humanistički univerzitet iz Viljnusa.
Rojters je prenio da je bjeloruski predsjednik Aleksandar Lukašenko naredio prinudno slijetanje aviona u Minsk. Dok osude ovakvog postupka vlasti stižu sa svih strana – iz Evropske unije, Sjedinjenih Američkih Država, NATO i OEBS-a, zvaničnici Litvanije su pokrenuli krivičnu istragu koja, kako su naveli, uključuje “otmicu aviona u terorističke svrhe” i kršenje ljudskih prava po brojnim međunarodnim sporazumima.
Litvanijske vlasti navode da se osim Protaševiča i Sapege najmanje još četvoro ljudi nije ukrcalo nazad u avion nakon incidenta u Minsku.
Politički aktivista Bil Brauder preneo je prvobitno saopštenje aviokompanije.
Ryanair’s statement fails to mention that 6 people didn’t continue on to Vilnius: Roman Protasevich, the Belarusian opposition journalist and his girlfriend who were detained, and four mysterious Russians who decided to end their trip on Minsk. https://t.co/9jyost5FDJ
— Bill Browder (@Billbrowder) May 23, 2021
“U saopštenju Rajanera ne pominje se da šest ljudi nije nastavilo put za Viljnus: Roman Protaševič, bjeloruski opozicioni novinar i njegova djevojka koji su pritvoreni, te četvero misterioznih Rusa koji su odlučili da okončaju svoj put u Minsku”, naveo je on na “Tviteru”.
Kasnije je, međutim, izvršni direktor “Rajanera” rekao da vjeruju da su sa Protaševičem i njegovom djevojkom u Minsk iz aviona izašli i pripadnici bjeloruske službe KGB:
Ko je Roman Protaševič?
Mladi novinar je, zajedno sa Stepanom Putilom 2015. osnovao kanal “Neksta” sa sjedištem u Poljskoj, jedan od najpopularnijih opozicionih medija u Bjelorusiji koji je prošle godine prenosio snimke protesta protiv Lukašenka, piše “Skaj njuz”.
Prvo su imali kanal na “Jutjubu” pa su se dvije godine kasnije prebacili na “Telegram”, koristeći aplikaciju “Telegram” da prenose proteste u vrijeme kad je stranim medijima bilo teško da iz prve ruke izvještavaju iz bivše sovjetske republike. Kanal se kasnije podelio na “Neksta” i “Neksta lajv”.
Kasnije je Protaševič (26) uređivao drugi kanal “Telegrama” koji je u Bjelorusiji prepoznat kao ekstremistički – “Brejn Belarus”, koji je pokrivao proteste. Protaševič sada radi za drugi kanal “Telegrama”, “Belamovu”. On je proteklih nekoliko godina živio u egzilu u Litvaniji, plašeći se hapšenja u rodnoj Bjelorusiji, u kojoj mu prijeti optužnica zbog ekstremizma, uključujući organizovanje masovnih protesta i podsticanje na društvenu mržnju, a povezano sa prošlogodišnjim demonstracijama u zemlji.
Protaševič poriče optužbe, ali ako ga osude mogao bi biti kažnjen na do 15 godina zatvora.
“Njujork tajms” navodi da ga je u novembru bjelorurska bezbednosna služba KGB stavila na listu terorista.
U Atini ga pratio nepoznati čovjek
Franak Vjačorka, novinar i pomoćnik opozicione liderke Svetlane Tihanovske, rekao je da je Protaševič bio s njim u kontaktu pre nego što se ukrcao u avion i da je sumnjao da ga prate.
– Jutros sam bio u kontaktu s Romanom… podijelio je zabrinutost da ga neko prati na aerodromu u Atini – rekao je on “Dojče veleu”.
“Neksta” je podijelila poruke koje je Protaševič poslao iz Atine, opisujući čovjeka koji je pokušavao da fotografiše njegova dokumenta.
“On je bio sljedeći u redu da mu provjere dokumenta, samo se okrenuo i otišao… ka kapiji”, napisao je Protaševič i opisao čovjeka kao sredovječnog, srednje građe, proćelavog, sa kožnom aktovkom.
Kolege su rekle da se otad nisu čule sa Protaševičem. Vjačorka ga je opisao kao “ličnog neprijatelja Lukašenka”, navodeći da je disident “objavljivao snimke i fotografije sa protesta o torturi i stanju u zatvorima”.
– Bio je jedna od najuglednijih figura koje su govorile o užasnim kršenjima ljudskih prava… Mislim da je ono što smo vidjeli danas, to je bila njihova osveta, lična osveta Lukašenka protiv Romana i njegovog principijelnog stava – rekao je on “Dojče veleu”.
Kako je reagovao kad je avion preusmeren?
Podaci sa sajta Flightradar24.com pokazuju da je avion preusmjeren svega dvije minute prije nego što je trebao da uđe u vazdušni prostor Litvanije. Protaševič se vidno veoma uznemirio i tresao se kad je shvatio da je avion preusmjeren za Minsk, umjesto da ide prema planu za Viljnus, rekao je svejdok Radiju Slobodna Evropa.
– Nakon što se avion iznenada okrenuo, jedan momak (Protaševič) je počeo da paniči, zgrabio je glavu rukama – naveo je.
Putnik iz Litvanije koji se predstavio kao Mantas rekao je Rojtersu da je Protaševič potom ustao sa svog sedišta, otvorio ormarić za prtljag iznad glave, izvadio laptop i telefon i dao ih svojoj djevojci Sofiji Sapegi (23). Drugi putnik je rekao da se mladi bloger obratio putnicima.
– Dobiću smrtnu kaznu ovdje” (u Bjelorusiji), rekao je dok su ga odvodili – ispričao je taj putnik.
Iz bjeloruskog odjeljenja za kontrolu organizovanog kriminala rekli su da je Protaševič pritvoren, ali su kasnije obrisali saopštenje sa svog kanala na “Telegramu”.
“Drhtao je kad smo sletjeli u Minsk”
Nakon što je avion sletio u Minsk, pripadnici bezbjednosnih snaga su izveli putnike i sa psima pregledali njihove stvari.
– Protaševičev prtljag je izbačen na pistu, a on je izdvojen sa strane – rekao je putnik, prenio je “Dojče vele”.
– Pitali smo ga šta se dešava. Rekao nam je ko je on i dodao: “Čeka me smrtna kazna”. Bio je nešto mirniji ali je drhtao – naveo je putnik.
Na kraju je mladog blogera odvela vojska, kako navode izvori.
Zašto je Protaševič na meti?
Njegov kanal “Neksta” bio je opozicioni glas Bjelorusije koji je pokazivao kako Lukašenko pokušava da potisne opoziciju. “Skaj njuz” piše da se Lukašenko obrušavao na novinare, “jedan za drugim”, da je proglasio “Nekstu” ekstremističkom organizacijom i da “pokušava da zaplaši sve koji djeluju u svojstvu novinara – a očito i one van Bjelorusije”.
Bjeloruski predsjednik je, ističe “Skaj njuz”, “vidno uplašen” Protaševičem, s obzirom na mjere koje je preduzeo da ga pritvori. Lukašenko nema autoritet za “Rajaner”, ali je očigledno zapretio pilotima i uspio da ukrca svoje bezbednosne agente u avion, nakon što ga je prinudno spustio u Minsk.
Vidno zatečena Lukašenkovim postupkom, međunarodna zajednica je osudila incident.
Dok je premijer Poljske Mateuš Moravjecki zatražio raspravu o hitnim sankcijama protiv Lukašenkovog režima, predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen je rekla da je akcija beloruskih vlasti “apsolutno neprihvatljiva”, dok je Norbert Retingen, direktor savjeta za spoljnu politiku Donjeg doma njemačkog Bundestaga, rekao da je ovaj incident “slučaj terorizma, ukoliko se ispostavi tačnim”.
Obračun sa disidentima
“Skaj njuz” navodi da je situacija u Bjelorusiji veoma teška za sve koji se protive Lukašenku, “posljednjem evropskom diktatoru” koji je ranije sam rekao da je njegov stil vladavine “autoritaran”.
Zemlja je pod čvrstim stiskom Lukašenka od 1994, a njegove pristalice tvrde da je posljednje izbore – na kojima je ubjedljivo pobedio – naštimao. Od tada se obračunava sa disidentima. Grupe za ljudska prava navode da je od avgusta pritvoreno oko 35.000 ljudi, od čega su desetine završile u zatvoru.
Poput Protaševiča i liderka bjeloruske opozicije Svetlana Tihanovska živi u Litvaniji.
