Američko Ministarstvo finansija je nedavno nametnulo sankcije članovima izvršnog odbora Organizacije za avijaciju i svemirsku industriju Qods (IAIO), iranske odbrambene kompanije koju je osnovao Korpus iranske revolucionarne garde (IRGC) 1985. godine.
IAIO dizajnira i proizvodi srednjedometne izviđačke i borbene dronove Mohajer-6 koji su navodno prebačeni u Rusiju ljetos. U septembru je Rusija navodno koristila Mohajer-6 da koordinira i izvrši napad na ukrajinsku luku Odesu, što je u suprotnosti sa poricanjem Teherana da je isporučio dronove Moskvi nakon invazije na Ukrajinu. IAIO je pod sankcijama Ureda za kontrolu strane imovine pri Ministarstvu finansija (OFAC) od decembra 2013. godine, pišu Eric Lob i Edward Riehle u članku objavljenom u National Interestu.
Američka Vlada bi također mogla pojačati sankcije protiv zvaničnika Iranske korporacije za proizvodnju aviona (HESA), koja proizvodi samoubilački dron Shahed-136 koji je Rusija preimenovala u Geran-2 i koji se mnogo koristi u ratu u Ukrajini. Od septembra, Rusija koristi Shahed-136/Geran-2 u talasima napada dronovima i projektilima, nanoseći veliku štetu ključnoj ukrajinskoj infrastrukturi i terorizirajući njenu civilnu populaciju. Kao i IAIO, i HESA je pod sankcijama SAD-a, Evropske unije i Velike Britanije duže od decenije.
Autori podsjećaju da su iranski vojno-industrijski kompleks i proizvodna baza već godinama pod američkim sankcijama, uključujući tijela kao što su IAIO, HESA, Fajr avijacijske složene kompanije (FACI), Iranske kompanije za podršku i obnovu helikoptera (PAHNA), te Iranske zrakoplovne kompanije (IACI), da navedemo samo nekoliko. Bez obzira na to, iranski zrakoplovni sektor i industrija proizvodnje dronova nastavili su se širiti i cvjetati.
“Zapadnjačke sankcije nisu bile u stanju spriječiti Iran da postane istaknuti faktor na vojnom tržištu dronova i da dijeli tehnologiju za njihovu proizvodnju sa partnerima i posrednicima unutar i izvan Bliskog istoka”, ističu.
Iranski dronovi jeftiniji od onih na Zapadu
Dalje pišu da Iran proizvodi i upravlja vojnim dronovima od Iransko-iračkog rata sredinom 1980-ih.
“Sa više od 33 modela, iranski visokorazvijeni, sofisticirani kompleks vojnih dronova čini jedan od četiri stuba iranske sigurnosne strategije i strukture njenih snaga, dopunjavajući iransku raketnu tehnologiju, posredničke snage i cyber ratovanje”, navode.
Dodaju da dronovi sve više pružaju asimetričnu prednost Iranu, uz shvatanje da se ne može takmičiti sa modernijim zračnim snagama u regiji – čak i kada pokušava nabaviti borbene avione Su-35 od Rusije u zamjenu za dronove, rakete i drugu vojnu pomoć.
“Iranski dronovi su jeftiniji od onih na Zapadu i pokazali su se efikasnim na bojnom polju, protiv domaćih i regionalnih pobunjenika ili američkih i savezničkih snaga u i oko Zaljeva”, napominju.
Prednosti koje isporuka dronova donosi Iranu
Ističu da su dronovi su isto tako omogućili Iranu da projicira moć i zarađuje novac, pokazuje tehnologiju i pojačava prestiž, jača saveze i utječe na sukobe na Bliskom istoku i šire.
“S tim ciljem, Iran isporučuje dronove i njihov dizajn, komponente i obuku svojim partnerima i posrednicima u Iraku, Libanu i Jemenu, kao i stranim vladama poput Etiopije, Rusije, Sudana, Sirije i Venecuele – transakcije omogućene istekom UN-ovog embarga na oružje uvedenog Iranu u oktobru 2020.
U maju 2022, iranski general major Mohammad Bagheri održao je ceremoniju presijecanja vrpce za novu iransku tvornicu dronova u Tadžikistanu, prvu tvornicu za proizvodnju dronova van države. Osamnaestog oktobra, kada je Rusija nastavila koristiti dronove Shahed-136/Geran-2 protiv ukrajinske infrastrukture i civila, general major Yahya Safava, visoki vojni pomoćnik vrhovnog lidera Alija Khameneija, tvrdio je da 22 države žele kupiti iranske dronove”, pišu Lob i Riehle za National Interest.
“Iran se do sada suzdržavao od isporuke Rusiji raketa i dronova dužeg dometa i smrtonosnijih, kao što su samoubilački dron Arash-2 i balistički projektili kratkog dometa Fateh-110 i Zolfaghar (SRBM). Na taj način, Teheran želi izbjeći sankcije na osnovu rezolucije 2231 Vijeća sigurnosti UN-a dok ključna odredba ne istekne u oktobru 2023. U međuvremenu je u lučkom gradu Bandaru Abbasu, mornarica IRGC-a sklopila ugovor sa Iranskom kompanijom za brodogradnju i offshore industrije o pretvaranju kontejnerskog broda Shahid Mahdavi u nosač dronova”, dodaju.
Planovi Washingtona
Dalje pišu da, uz sve veće sankcije Iranu, Washington namjerava uvesti kontrolu izvoza i izvršiti pritisak na privatne kompanije da poremete tehnološki lanac opskrbe povezan sa teheranskom industrijom proizvodnje dronova.
“Ovi planovi su objavljeni nakon što su se pojavili izvještaji da se Shahed-136 proizvodi sa američkim i britanskim komponentama. Ove komponente ne samo da komplikuju iranski revolucionarni narativ nezavisnosti i samodovoljnosti nego pokazuju i nevjerovatnu sposobnost ove države da zaobiđe sankcije”, ističu.
“Kao i sa sankcijama Zapada, malo je vjerovatno da će dodatne kontrole izvoza i korporativni pritisak značajno smanjiti iranski pristup ovim komponentama. Prije svega, strane komponente su već integrisane u snažan dronski program sa uspostavljenim lancem opskrbe. Zatim, iako bi SAD možda mogao kazniti kompanije koje prodaju tehnologiju dvostruke ili višekratne upotrebe Iranu i drugim tzv. odmetničkim državama, ne može potpuno zaustaviti preprodavače kao što su eBay ili Alibaba da to naprave”, dodaju.
Naglašavaju da iransko vodstvo primjenjuje cjeloviti pristup i koristi sve dostupne alate, od režimskih elita koji pohađaju univerzitete u inozemstvu do cyber špijunaže i pristupa najnovijim tehnologijama.
“Iran može imati poteškoća u pristupu ili stvaranju složene komunikacijske tehnologije. Ipak, i dalje bi mogao lako kupiti čip za elektronski prijem signala Texas Instruments tipa koji su ukrajinske snage otkrile u oborenom dronu Shahed-136, posebno sa velikog i neregulisanog tržišta tehnologije u Kini”, pojašnjavaju.
Je li moguće zaobići američku zabranu izvoza komponenti?
Podsjećaju da je Turska, na primjer, uspješno zaobišla američku zabranu izvoza komponenti za bespilotne letjelice – motore, optoelektroniku i nosače za bombe – uvozeći ih iz britanske podružnice američke kompanije.
“Slična zabrana kanadske Vlade podstaknula je Tursku da dugoročno proizvodi više komponenata lokalno. Na stranu pristup hardveru i komponentama, veliki iranski ljudski kapital mogao bi mu omogućiti da ubrza lokalizovanu proizvodnju komponenti za dronove. Takav ishod mogao bi biti omogućen zahvaljujući prvoklasnim naučnicima, tehničarima, inženjerima i matematičarima koje daje Tehnološki univerzitet Šarif i druge vrhunske iranske obrazovne ustanove, čak i ako su se našle u središtu sve većih nemira i represije tokom najnovijih protesta u Iranu”, pojašnjavaju.
“Uzimajući u obzir problematičnost, ako ne i nemogućnost, ometanja iranskog programa proizvodnje dronova kroz ekonomske sankcije i kontrolu izvoza, bilo bi dobro kada bi SAD usvojio novu strategiju. Takva strategija bi nastojala koristiti inovativan, holistički pristup kako bi se prekinuo beskrajni krug američkog nametanja sankcija i iranskog izbjegavanja istih. Prema ovoj strategiji, kaznene ekonomske i finansijske mjere bile bi dio šireg paketa političkih alata za postizanje efekta podrške cijele vlade”, dodaju.
Na koncu ističu kako ne mogu, a da se ne zapitaju da li bi iransko-ruska vojna saradnja bila tako jaka da je Washington ostao u Zajedničkom sveobuhvatnom planu akcije ili da mu se ponovo pridružio i odbio put maksimalnog pritiska.
“Negdje između ekstremne prisile (vojne akcije i ekonomske sankcije) i saradnje (diplomatskog angažmana i ublažavanja sankcija) može postojati prava kombinacija nagrade i kazne za promjenu ponašanja Irana. To bi možda moglo spriječiti Washington, Teheran i njihove saveznike da nastave destruktivnim, nepovratnim putem intenziviranih sukoba i nestabilnosti”, zaključuju Lob i Riehle članak objavljen u National Interestu, prenosi AJB.
