Naučnici sve češće postavljaju pitanje zašto nemamo svi rak, odnosno zašto ga samo neki dobiju?
Moglo bi se reći da je naš organizam doslovno “preplavljen” smrću. Kosa, nokti, spoljašnji sloj kože – sve su to mrtve stvari koje svake sedmice gubimo, odbacujemo i koje nestaju nestaju – oko 80 posto čestica u zatvorenim prostorima koje se presijavaju na suncu zapravo su mrtve ćelije kože ljudi. Ipak, većina tijela se sastoji od živih svari, piše “Alo!“.
Ćelije organizma su vrlo aktivne i zaposlene dijeljenjem milion puta svakog dana. Fascinantan je to proces replikacije instrukcija – DNK za svaku ćeliju kćerku zahtjeva kopiranje identičnog lanca tri milijarde nukleotida.
U svemu tome, naša tijela ipak nisu savršena. Svaki put kad se ćelija podijeli, enzimi koji učestvuju u sintezi u prosjeku prave čak oko 120 hiljada greški.
Mnogo ili malo, sasvim je nebitno, sve dok se ne dogodi ključna greška koja djeluje kao okidač raka zbog abnormalnog rada ćelije, rasta i neprekidnog dupliranja.
Takva ćelija ignoriše signale koji joj govore da treba da prestane i ujedno stimuliše tijelo da je opskrbljuje krvlju kako bi još rasla. Tada se takva ćelija beskonačno razmnožava, odnosno rak se širi po tijelu.
Naravno, ključno je i o kojem se tipu raka, odnosno greške radi, jer kod jednih to ide brže, a kod drugih sporije – ukupno postoji čak njih 200 različitih.
Oboje puše, ali samo je jedan dobio rak
Svi su čuli ili poznaju nekog ko je po svoj prilici “trebalo” da dobije rak – komšija Pera koji je pušio tri kutije cigareta na dan, tetka koja je cijeli život gojazna i uz to pije, biznismen koji ne jede ništa prije pet popodne osim sopstvenog stresa, primjera je bezbroj i često se koriste kao izgovor za sopstvene loše navike.
Priča poprima dublju dimenziju kada se od raka u 50. godini razboli žena komšije Pere koja nikad nije pušila, pila, bila gojazna… Sve i da je pušila, zašto je ona dobila rak, a Pera nije?
Krajnja istina se ipak skriva u našim genima, a ne stilu života. Posmatrajući dugogodišnje pušače, naučnici su otkrili da je svima zajednička varijacija pojedinih gena, a njih su prikladno nazvali “genima dugovječnosti”.
– Otkrili smo niz genetskih markera koji podstiču dugovječnost, a ti isti geni mogu da se nađu kod ljudi koji su doživjeli duboku starost. Oni funkcionišu tako što podstiču ćelije na brži oporavak od negativnih bio-hemijskih uticaja – objašnjava profesor Morgan Levin.
To se smatra i evolucijskom mutacijom, a sretnici koji su naslijedili te gene imaju tek 11 posto vjerovatnoće da će ikad u životu dobiti rak, dok je kod ostalih vjerovatnoća od 40 do 60 posto.
Nauka još nema odgovor na pitanje o tačnom uzroku nastanka raka. – Ne znamo zašto neka ćelija počne da se dijeli bez ikakve kontrole i koji je to mehanizam koji pokreće takve promjene. Taj inicijalni faktor ne možemo da znamo. Ali znamo šta se smatra najčešćim uzročnicima pojave bolesti, a oni kreću od faktora u našem cijelokupnom životu i okruženju – objašnjava prim. mr. sc. Ljerka Eljuga, onkolog i radiolog.
Pet stvari koji definitivno povećavaju rizik genetske greške koja vodi do karcinoma
Uprkos dobroj ili lošoj genetici, opet postoje slučajevi koji se ne uklapaju u kalup, a to su upravo oni uzrokovani spoljašnjim faktorima.
Generalno, postoje njih pet koji su neosporni uzročnici nastanka mutacija, pa samim time i raka.
- Pretjerano sunčanje, naročito u mlađem životnom dobu
- Pušenje
- Debljina
- Hormonalne terapije/izloženost zračenjima
- Konzumiranje prerađene hrane/unos premalo vlakana
