Ono što je ranije smatrano cijelim svemirom je zapravo bila naša Galaksija. Do prije sto godina nismo znali da li postoje druge galaksije ili ne. Dvadesetih godina dvadesetog veka je tek otklonjena sumnja da li su neki magličasti objekti koje vidimo na nebu magline u okviru naše galaksije ili su to druge galaksije.
Sto godina kasnije, pomoću napredne tehnologije, u mogućnosti smo da otputujemo dalje nego što naš um može da pojmi i osvijesti.
“E, sad, treba da dočaram, koliko je to daleko. To je prosto mnogo daleko”, kaže nam na početku razgovora dr Dejan Urošević, profesor više predmeta na Katedri za astronomiju Matematičkog fakulteta Univerziteta u Beogradu.
Na putovanje smo krenuli sa Zemlje.
“Prvo prolazimo kroz, naravno, Zemljinu atmosferu, ona je gusta, najgušća je pri samoj zemlji, kako idemo gore, sve više i više, ona je sve razrijeđenija. Kad izađemo iz atmosfere i kada izađemo iz dominantnog dejstva Zemljine gravitacije onda možemo da kažemo da smo izašli u kosmos”, počinje Dejan Urošević naše putovanje kroz galaksije.
Kada smo prošli i kroz posljednji sloj Zemljine atmosfere, našli smo se između Zemlje i Mjeseca.
“I sad odjednom nema te atmosfere i to sad sve drugačije izgleda, sredina je mnogo razrijeđenija. Mi se nalazimo i dalje blizu Zemlje, tu smo između Zemlje i Mjeseca. Nebo je crno, ka Suncu je malo svijetlije. Nema difuznog svijetla. Nama atmosfera daje da nam je cijelo nebo svijetlo danju, a tamno noću, a tamo je tamno. Pritisak jako nizak, to je gotovo vakuum”, nastavlja dr Dejan Urošević.
Na putovanju kroz galaksije, na koje smo krenuli sa Zemlje, sljedeća stanica je Sunčev sistem.
Osam planeta i Sunce kao glavni objekat, čiji je gravitacioni uticaj dominantan i drži sve planete na okupu. Četiri stenovite planete Merkur, Venera, Zemlja i Mars i onda Jupiter, Saturn, Uran i Neptun, kao veliki gasni džinovi. Između Marsa i Jupitera, to jest između stenovitih malih planeta i gasnih džinova, se nalazi asteroidni pojas, sa velikim brojem stenovitih objekata – asteroida, od kojih je najveći Ceres.
Pomoću napredne tehnologije, u mogućnosti smo da otputujemo dalje nego što naš um može da pojmi i osvesti.
IZVOR: PROFIMEDIA/SHUTTERSTOCK
Prikaz Sunčevog sistema;
Foto:NASA/JPL
Pomoću napredne tehnologije, u mogućnosti smo da otputujemo dalje nego što naš um može da pojmi i osvesti.
IZVOR: PROFIMEDIA/SHUTTERSTOCK
Asteroidni pojas izmeđustenovitih malih platena i gasnih džinova;
Foto:ESA/ATG medialab
“Po nekoj raspodijeli, gdje treba da se nalaze planete na nekoj udaljenosti od Sunca, tu bi trebalo da se nalazi planeta, gdje je taj asteroidni pojas, ali nje nema zbog dominantnih uticaja Jupitera kao ogromne planete tu nije mogla da se stvori još jedna planeta”, objašnjava Dejan Urošević, a onda nas vodi dalje.
“Zvijezda Sunce sa svojim planetama je jedna od, recimo, 200 milijardi zvijezda koje se nalaze u jednom zvijezdanom sistemu i taj sistem se zove Galaksija sa velikim G ili Mliječni put, kako mi zovemo našu.”
U Mliječnom putu Sunce nema nikakav privilegovan položaj u odnosu na druge zvijezde.
“Kada biste gledali Galaksiju odozgo ona izgleda kao nekakav približan krug, a kada biste gledali sa strane taj sistem je pljosnat i ima spiralne grane. Naša Galaksija bi trebalo da bude spiralna, a Sunce se nalazi na dvije trećine radijusa tog kruga, ako gledate odozgo”, pojašnjava nam Dejan Urošević.
Pomoću napredne tehnologije, u mogućnosti smo da otputujemo dalje nego što naš um može da pojmi i osvesti.
IZVOR: PROFIMEDIA/SHUTTERSTOCK
Prikaz mesta Sunčevog sistema u Mlečnom putu
“Ono što svakako možemo vidjeti u šetnji kroz Galaksiju, kao neke krupnije strukture jesu i zvijezdana jata, dakle, skupine zvezda koje su po broju i po zapremini mnogo manje od galaksije. Postoje dvije vrste takvih skupina, jedno su zbijena odnosno globularna zvezdana jata koja izgledaju sverično i sadrže i po nekoliko desetina i stotina hiljada zvezda unutar sebe; a drugo su razvijana zvijezdana jata, odnosno razbijena zvijezdana jata koja nemaju određenu strukturu vizuelno i sastavljena su od mnogo manje zvijezda”, kaže Nikola Božić, astronom i programski direktor Istraživačkog centra Petnica.
“Glavni konstituenti galaksija su zvijezde, koje su sjajne. I naša galaksija ima nekoliko stotina milijardi zvijezda. Znači možemo zamisliti da galaksija ima sto, dvesta ili trista milijardi zvijezda sličnih Suncu i samimim tim njena masa, barem ta koja svijetli je prvenstveno određena masom tih zvijezda i naravno jedan mali dodatak, jedna mala primjesa toj masi jeste upravo i masa tog gasa i prašine koji se nalaze između tih zvijezda, a koji i te kako važan zbog nastanka novih zvijezda”, dodaje Stanislav Milošević, asistent na Katedri za astronomiju Matematičkog fakulteta u Beogradu.
Pomoću napredne tehnologije, u mogućnosti smo da otputujemo dalje nego što naš um može da pojmi i osvesti.
IZVOR: PROFIMEDIA/SHUTTERSTOCK
Supernova; Foto:NASA
“Ono što najviše privlači pažnju u toj evoluciji i životnom putu jedne zvijezde jesu eksplozije zvijezda. Ako se ispune određeni uslovi može doći do eksplozije omotača zvijezde u obliku supernove i tada dolazi do širenja materije iz tog omotača zvijezdanog kroz prostor, a unutar one materije koja ostaje van eksplozije, dakle ako je omotač eksplodirao, dakle ona centralna struktura u centru te zvezde može da nastane crna rupa”, kaže Nikola Božić.
“U centru naše galaksije nalazi se supermasivna crna rupa i u centru većine galaksija, koje su morfološki slične našoj galaksiji, zapravo nalaze se supermasivne crne rupe. To su kompaktni objekti koji imaju veliku masu, reda, preko milion masa Sunca, u nekim galaksijama čak i preko milijardu masa Sunca i koji i te kako definišu tu dinamiku objekata koji se nalaze u njihovoj blizini” – Stanislav Milošević.
Pored konstituenata galaksija koje vidimo, Stanislav Milošević, na našem putu kroz galaksije, nastavlja da nas vodi i kroz dijelove koje ne vidimo.
“Ako zamislimo galaksiju kao neki pljosnati disk sa spiralnim granama sa zvijezdama, sa gasom, cijeli taj disk bi bio zapravo nestabilan i raspao bi se poslije kratkog vremenskog intervala. Da se ne bi taj disk raspao, odnosno on se ne raspada iz razloga što se ceo taj disk nalazi u jednom sverno-simetričnom, Halo-u, odnosno sveri tamne materije”.
Kakve sve mogu da budu galaksije?
Pričajući o Mlečnom putu, profesor Dejan Urošević naglasio nam je da bi on trebalo da bude spiralan. I to nije rekao slučajno.
“Kad smo mi u našoj Galaksiji, mi imamo problem da je vidimo, da njenu strukturu odredimo. Postoji jedan veliki problem da vi iznutra vidite svoju okolinu. I za to postoje nekakvi drugi metodi. Vi ne gledate samo običnim teleskopima, optičkim, nego postoje i radio teleskopi, postoje infracrveni teleskopi, postoje x teleskopi, gama… u svakoj oblasti talasnih dužina vi imate specijalizovan teleskop da vidi takvo zračenje. I onda vi tim drugim metodama možete da mapirate galaksiju, kol’ko-tol’ko, i da zaključite da je ona takva kakva je”, objašnjava Dejan Urošević. Ono što naučnici sigurno znaju, to je da je naša Galaksija diskolika, jer da je sistem drugog obilika on se na noćnom nebu, a kada gledamo sa Zemlje, ne bi projektovao kao beličasta traka.
Međutim, isti ti razni teleskopi omogućavaju naučnicima da veoma dobro vide galaksije izvan naše.
“Neka osnovna morfološka podela po obliku jeste na spiralne i eliptične i naravno imate neke nepravilne galaksije i nekakve sočivaste koje imaju miks osobina spiralnih i eliptičnih. Naravno, galaksija ako je spiralna, ne mora, cijeli svoj život da bude spiralna, prosto može da se desi sudar dvije spiralne galaksije da od njih nastane eliptična, tako što se ta struktura diska, koja je recimo tipična i za naš Mlečni put, prosto rasturi”, objašnjava Stanislav Milošević.
Pomoću napredne tehnologije, u mogućnosti smo da otputujemo dalje nego što naš um može da pojmi i osvesti.
IZVOR: PROFIMEDIA/SHUTTERSTOCK
Galaksije; Foto:ESA/NASA/STScI
Da li se galaksije kreću?
Sve se u svemiru kreće. Kao što se Zemlja rotira oko svoje ose, Mesec oko Zemlje, pa se oni kreću oko Sunca, tako se Sunce kreće, nekim svojim kretanjem oko centra naše Galaksije. A onda naša Galaksija, zajedno sa još dvije masivne, M33 i M31, i još sedamdesetak manjih, čini lokalnu grupu galaksija, koje su međusobno gravitaciono vezane i sve te galaksije se kreću oko centra mase koje otprilike prave tri najmasivnije galaksije. I što je veća skala, sve su veće i veće brzine.
“Postoje i neke super masivne galaksije. Zovu se kodominant ili skraćeno CD galaksije i to su eliptične galaksije koje se nalaze u centrima galaktičkih jata oko kojih se kreću ove galaksije sa oboda jata”, objašnjava Stanislav Milošević.
U našoj lokalnoj grupi galaksija gde se sve galaksije kreću oko zajedničkog centra mase, najuticajnija je galaksija u Andromedi (M31), jer je najmasivnija. Te galaksije u odnosu na nas imaju kretanje koje može da bude približavajuće, u takvom globalnom kretanju, jer se sve zajedno kreće oko zajedničkog centra mase, ili udaljavajuće. To se u astronomiji zove crveni i plavi pomak doplerovskog tipa. Crveni pomak je onaj kada vidite da se nešto udaljava od vas, a plavi pomak je kada se nešto približva vama.
Ali kad izađete iz naše lokalne grupe galaksija, sve ostale galaksije pokazuju crveni pomak, sve galaksije “beže” od naše lokalne grupe galaksija, piše Nationalgeographic.
Ta posmatranja su išla u prilog tome da se kosmos širi.
“I to je, možda jedna od zanimljivijih stvari vezano za šetnju ili putovanje kroz galaksije, zato što nam daje i tu informaciju da nismo jedinstveni kao Sunčev sistem”, završava Nikola Božić.
Halejeva kometa stiže sasvim do periferije Sunčevog sistema, da bi se potom vratila sve do Zemljinog komšiluka.
