Visoki predstavnik Christian Schmidt kazao je da je proslava 9. januara kao Dana RS jasan i direktan propust u provedbi konačnih i obavezujućih odluka Ustavnog suda BiH, kao i odluka visokog predstavnika od 1. jula 2023. godine.
Upozorio je da nepoštivanje odluka Ustavnog suda predstavlja krivično djelo prema Krivičnom zakonu BiH. Schmidt je naveo da je na organima za provođenje zakona, Tužilaštvu BiH i policiji, da poduzmu odgovarajuće zakonom propisane naredne korake, posebno u slučajevima koji se odnose na javne zvaničnike i državne službenike i njihovo učešće u pripremi ili organizaciji proslave 9. januara.
Sjedinjene Američke Države navele su kako očekuju da će relevantne institucije za provedbu zakona i pravosudne institucije provesti istragu o svakom slučaju kršenja zakona koji je povezan sa proslavom 9. januara.
Ustavni sud Bosne i Hercegovine, najviša sudska institucija u Bosni i Hercegovini, 26. novembra 2015. godine, po apelaciji tadašnjeg člana Predsjedništva BiH Bakira Izetbegovića, utvrdio je da je 9. januar, kao Dan Republike Srpske, neustavan.
Sud je odlukom osporio 9. januar kao datum, a ne obilježavanje dana Republike Srpske kao praznika.
Ustavni sud Bosne i Hercegovine nije osporio pravo vjernicima da obilježavaju krsnu slavu Svetog Stefana, kao ni dan Republike Srpske, ali je utvrdio da Dan RS ne može biti 9. januar.
Komisija za provođenje referenduma je 25. septembra 2016. godine provela referendum o 9. januaru, iako je Ustavni sud Bosne i Hercegovine zabranio njegovo održavanje. Sud je zatim poništio rezultate izjašnjavanja građana.
Ubrzo, Narodna skupština Republike Srpske (NSRS) je iz Zakona o praznicima izbacila Zakon o Danu Republike Srpske i usvojila ga kao poseban sekularni praznik. Zahtjev za ocjenu ustavnosti tog zakona podnijelo je devet delegata, Bošnjaka i Hrvata, u Vijeću naroda Republike Srpske.
Ustavni sud Bosne i Hercegovine je i 29. marta 2019. godine ponovo proglasio 9. januar neustavnim, odnosno poništio dio člana Zakona o Danu Republike Srpske koji glasi “na osnovu potvrđene volje građana Republike Srpske, 9. januar se utvrđuje kao Dan Republike”.
Osporena odredba koja glasi:
“‘Na temelju potvrđene volje građana Republike Srpske, 9. januar se utvrđuje kao Dan Republike’, nije u skladu sa članom I/2. Ustava Bosne i Hercegovine, članom II/4. Ustava Bosne i Hercegovine u vezi sa članom 1.1. i članom 2.a) i c) Međunarodne konvencije o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije i članom 1. Protokola broj 12 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda te članom VI/5. Ustava Bosne i Hercegovine. Osporena odredba je ukinuta i određeno je da prestaje važiti narednog dana od dana objavljivanja odluke u Službenom glasniku Bosne i Hercegovine.”
Odluci Ustavnog suda Bosne i Hercegovine prethodio je stav Venecijanske komisije koja je Dan Republike Srpske označila kao “diskriminatorski, jer nije u skladu s univerzalnim vrijednostima dijaloga, tolerancije i razumijevanja”,pišu Vijesti
Kako se navodi, “utemeljen je na historijskim događajima koji su značajni i važni za samo jedan narod u Republici Srpskoj, odnosno za srpski narod”.
