Pretpostavke ubrzanja integracije Bosne i Hercegovine u EU
Sažetak
Bosna i Hercegovina je nakon Dejtonskog mirovnog sporazuma potpisanog 21.novembra 1995.godine ušla u društveno-istorijski proces izgradnje mira. Izgradnja mira odvija se posredstvom djelovanja demokratskih snaga u Bosni i Hercegovini i institucija međunarodne zajednice i Evropske unije, a sve po osnovu ovlaštenja Dejtonskog mirovnog sporazuma. U istorijskom kontekstu izgradnje mira u Bosni i Hercegovini u postratnom i postdejtonskom vremenu integracija Bosne i Hercegovine u članstvo EU predstavlja strateški istorijski projekt u prvim decenijama XXI stoljeća. Proces integracije Bosne i Hercegovine u EU je 2008. godine, u obliku ugovornog odnosa, započeo potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju između Bosne i Hercegovine i Komisije Evropske unije. Zastoj u realizaciji tog Sporazuma trajao je sve do 2015.godine, kada je njemačko-britanskom inicijativom pokrenut novi tok integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju. Tokom 2018.godine Evropska komisija je prihvatila odgovore države Bosne i Hercegovine na Upitnik koji popunjavaju sve zemlje koje se nalaze u fazi dobijanja statusa kandidata za članstvo u EU. Uz prihvatanje odgovora na Upitnik, Evropska komisija je ustanovila mišljenje sa 14 prioriteta, u više oblasti društvenog razvoja, koje država Bosna i Hercegovina mora realizovati putem reformi. Bosna i Hercegovina je, zbog parlamentarnih izbora 2018.godine i kašnjenja u formiranju vlasti tokom 2019. godine izgubila dvije godine za izvođenje reformi u procesu integracije u Evropsku uniju. Postavlja se pitanje je li moguće ubrzati integraciju Bosne i Hercegovine u EU u vremenu od 2020. godine pa nadalje. Ubrzanje integracije Bosne i Hercegovine u EU javlja se kao uslov svih uslova za stabilan i ekonomski prosperitetan razvoj države Bosne i Hercegovine. Postoji nekoliko opasnosti, koje mogu dovesti do još većeg zaostajanja u izvođenju integracije države Bosne i Hercegovine u EU. Ove opasnosti se najviše odnose na masovnu migraciju radno sposobnog stanovništva iz Bosne i Hercegovine u razvijene evropske države i na permanentno sukobljavanje vladajućih pobjedničkih stranaka u Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine. Uz sve to, u Evropi i svijetu se mijenjaju geopolitički odnosi i uticaji, posebno nakon migrantske krize od 2015.godine, te jačanja uticaja Kine i Rusije na razvoj međunarodnih odnosa. U okviru izabrane teme, elaborirat će se moguće društveno-istorijske i geopolitičke pretpostavke za ubrzanje integracije Bosne i Hercegovine u EU. Radi se o pretpostavkama, koje se javljaju unutar same Bosne i Hercegovine, zatim pretpostavkama koje mogu osigurati institucije Evropske unije i najzad pretpostavkama koje proističu iz uloge međunarodne zajednice preko Vijeća za implementaciju mira (PIC) na temelju ovlaštenja za provođenje Dejtonskog mirovnog sporazuma. Kad je u pitanju prva pretpostavka, ima se u vidu spoznaja da većina građana u proteklim decenijama podržava integraciju Bosne i Hercegovine u EU (75% građana). To je prepoznatljiv bazični socijalni konsenzus, koji bi se u Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine mogao oblikovati kao široka koalicija stranaka za evropsku, demokratsku državu Bosnu i Hercegovinu. U širokoj koaliciji bi učestvovale sve stranke koje u Parlamentu Bosne i Hercegovine imaju pet i više zastupničkih mjesta. Druga pretpostavka se odnosi na ulogu institucija EU za provođenje Dejtonskog mirovnog sporazuma. Ta uloga se ogleda u djelovanju Specijalnog predstavnika EU u Bosni i Hercegovini, koji može uticati da parlamentarna i izvršna tijela Bosne i Hercegovine imaju godišnje agende reformi koje vode ka članstvu Bosne i Hercegovine u EU. Treća pretpostavka podrazumijeva, da Vijeće za implementaciju mira, kome izvještaj za svoj rad podnosi Visoki predstavnik međunarodne zajednice (OHR), uvede novu strategiju svoga rada kako bi se mjerama političkog pritiska i sankcijama uticalo na vladajuće političke elite, da sa punom odgovornošću i ubrzano izvode reforme sa ciljem integracije Bosne i Hercegovine u EU.
Ključne riječi: Dejtonski mirovni sporazum, Evropska unija, Bosna i Hercegovina, Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju, Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovina, Vijeće za implementaciju mira, Specijalni predstavnik Evropske unije u Bosni i Hercegovini, bonske ovlasti, konsenzus
Uvodni pristup
Bosna i Hercegovina je 15.februara 2016.godine podnijela zahtjev za članstvo u EU. Nakon ocjene Evropske komisije da je zahtjev Bosne i Hercegovine kredibilan, uslijedio je upitnik sa više hiljada pitanja na koje je trebala odgovoriti država Bosna i Hercegovina.
Odgovor na pitanja je značio analitički uvid u stvarno stanje o društveno-ekonomskom, kulturnom i političkom razvoju Bosne i Hercegovine u postdejtonskom vremenu. Uz stručni rad brojnih institucija i Direkcije za evropske integracije, Bosna i Hercegovina je uspješno dala odgovore na upitnik Evropske komisije. Potom je uslijedilo Mišljenje Evropske komisije o tome koje uslove još treba ispuniti Bosna i Hercegovina, da bi dobila status kandidata za članstvo u EU. Od vremena dobivanja Mišljenja Evropske komisije, a to je bilo 29. maja 2019.godine, institucije Bosne i Hercegovine nisu ništa poduzimale jer su bile posvećene održavanju parlamentarnih izbora u oktobru 2018.godine. I poslije ovih parlamentarnih izbora, kao i u ranijem vremenu, kasnilo se u formiranju vlasti u Federaciji BiH i na nivou države Bosne i Hercegovine. Još uvijek nije formirana nova Vlada Federacije BiH, kao ni vlast u Kantonu broj 10 i Hercegovačko-Neretvanskom kantonu (HNK) iako je od održavanja izbora prošlo pune dvije godine. Samo je Republika Srpska uspjela konstituisati parlamentarnu i izvršnu vlast do kraja 2018.godine. Na nivou države Bosne i Hercegovine kasnilo je konstituisanje vlasti. Cijela 2019. godina je protekla u traženju konsenzusa među pobjedničkim strankama za izbor Vijeća ministara BiH. Novo Vijeće ministara Bosne i Hercegovine je konstituisano i počelo je vršiti vlast na kraju 2019. i početkom 2020.godine. Izbor ministra za ljudska prava i izbjeglice obavljen je tek u maju 2020.godine. Izvršna vlast u entitetu Federacija Bosne i Hercegovine nije formirana, iako je od parlamentarnih izvora 2018. godine do maja 2020. godine prošlo dvije godine. Mnogi aspekti u realnim političkim odnosima između dvije vladajuće stranke u Federaciji BiH: Stranke demokratske akcije (SDA) i Hrvatske demokratske zajednice BiH (HDZBiH) upućuju na to, da se konstituisanje izvršne vlasti u Federaciji BiH neće postići ni do kraja 2020. godine.
U januaru i februaru 2020. godine bila je, na temelju zaključaka Narodne skupštine Republike Srpske, uvedena blokada učešća predstavnika Republike Srpske u odlučivanju u institucijama države Bosne i Hercegovine. Tu blokadu je prekinulo uvođenje stanja prirodne nesreće zbog koronavirusa u entitetskim i državnim institucijama. U borbi protiv širenja zaraze od korona virusa od marta 2020. godine, sve institucije entiteta i države Bosne i Hercegovine su nužno morale funkcionisati. Kada je intenzitet krize počeo da se smanjuje u Bosni i Hercegovini, krajem aprila 2020.godine, uslijedio je sastanak članova Predsjedništva BiH 28.aprila 2020. godine sa specijalnim predstavnikom Evropske unije u BiH, ambasadorom Johannom Sattlerom. Tema sastanka je bila nastavak evropskog integracijskog procesa. Postignuta je saglasnost da je nužno započeti realizaciju 14 tačaka prioritetnih pitanja koja su definisana u Mišljenju Evropske komisije od maja 2019.godine. Opredijeljeno je na sastanku u Predsjedništvu BiH, da se pristupi izradi akcionih planova o ispunjavanju uslova prema prioritetnim pitanjima koja su definisana Mišljenjem Evropske komisije o tome da li je Bosna i Hercegovina spremna za status kandidata. U izjavi za medije nakon sastanka u Predsjedništvu BiH, ambasador Sattler će naglasiti da je članstvo Bosne i Hercegovine u EU „ono što građani Bosne i Hercegovine žele i da postoji šira saglasnot javnosti za članstvo u EU, oko 75 procenata građana.“[2]
Zbog provođenja parlamentarnih izbora 2018.godine i kašnjenja u konstituisanju vlasti nakon izbora, Bosna i Hercegovina je više od dvije godine zaustavila aktivnosti, koje stvaraju uslove za uspješno odvijanje procesa integracije u EU. Sve zemlje Zapadnog Balkana, sem Kosova, su odmakle u provođenju evropskog integracijskog procesa. Republika Hrvatska je od 2103. godine članica Evropske unije. Crna Gora i Republika Srbija imaju otvorene pregovore o poglavljima što ih približava pozivu za članstvo u EU. Republika Sjeverna Makedonija i Albanija su tokom 2020. godine dobile otvaranje pregovora za članstvo u EU i očekuje se da započnu pregovore.
1. Geneza odvijanja procesa integracije BiH u EU: 1998-2018.
Proces integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju otpočeo je 1998. godine kada je uspostavljeno Konsultativno radno tijelo (Consultative Task Force – CTF) kao forma za odvijanje tehničkog i političkog dijaloga između BiH i EU. Kasnije će se taj dijalog odvijati u okviru Mape puta prema Evropskoj uniji. Na ovaj način EU je iskazala svoju posvećenost, da sa institucijom Specijalnog predstavnika EU, uspostavljenog Dejtonskim mirovnim sporazumom, politički i tehnički pomaže postratnu obnovu Bosne i Hercegovine, izgradnju njenih demokratskih institucija te izgradnju evropskih standarda putem kojih se Bosna i Hercegovina uključuje u evropski integracijski proces. Svoj odnos prema Bosni i Hercegovini i njenoj budućnosti u članstvu EU, institucije EU su potvrdile time što su od 1996.godine do 2018.godine uložile preko 3,5 milijardi eura u Bosnu i Hercegovinu i to u njenu obnovu u prvim poratnim godinama, a zatim u reformu javne uprave, u vladavinu prava, u privredu i druge oblasti. Nema regije u Bosni i Hercegovini u kojoj EU nije finansirala obnovu komunalne infrastrukture, obnovu obrazovnih institucija i obnovu objekata zdravstvene zaštite, i razvoj malih i srednjih preduzeća.
EU je u martu 2000.godine objavila Mapu puta kao odgovor na zahtjev Bosne i Hercegovine za početak pregovora o Stabilizaciji i pridruživanju. Mapa puta je bila podijeljena na političke mjere, ekonomske mjere i mjere koje se odnose na demokratiju, vladavinu zakona i ljudskih prava.
Političke mjere su označile proces unutar kojeg je usvojen izborni zakon i regulisano finansiranje izbora. Izvršeno je formiranje stalnog sekretarijata u Predsjedništvu BiH. Usvojen je Zakon o državnoj službi. Osigurana je izrada jedinstvenih pasoša. Donesen je i Zakon o državnoj graničnoj službi. Vidljivo je, da su unutar političkih mjera definisanih Mapom puta usvijena tri zakona bitna za funkcionisanje države Bosne i Hercegovine.
U okviru ekonomskih mjera, predviđeno je ukidanje Zavoda za platni promet, uspostavljanje državnog trezora, ukidanje trgovinskih barijera između entiteta, uspostavljanje Instituta BiH za standarde, mjeriteljstvo i intelektualno vlasništvo, Instituta za akreditaciju, donošenje Zakona o zaštiti potrošača, zatim Zakona o konkurenciji i Zakona o stranim direktnim ulaganjima i restituciji.
Mjere vezane za demokratiju, vladavinu zakona i ljudska prava obuhvatale su donošenje imovinskog zakona, poboljšanje uslova za održiv povratak, uspostavljanje institucije za ljudska prava- ombudsmena, donošenje zakona o sudskoj i tužilačkoj funkciji u Federaciji BiH i zakona o sudu i sudskoj službi Republike Srpske. Izvršeno je i uspostavljanje javnog RTV servisa. Ispunjavanje uslova iz Mape puta bio je uslov za početak izrade Studije izvodljivosti za otpočinjanje pregovora o Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju. Evropska komisija je u novembru 2003.godine zbog napretka u 16 oblasti, usvojila uslovnu pozitivnu ocjenu. Vijeće EU je u novembru 2005.godine dalo odobrenje za otvaranje pregovora o zaključivanju Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju. Zvanični pregovori između EU i BiH započeli su u januaru 2006.godine. Evropska komisija će u martu 2006.godine dalji nastavak pregovora usloviti time što se oni neće nastaviti dok se ne postigne napredak u reformi policije.
Evropski principi u vezi s reformom policije podrazumijevali su sljedeće kriterije: uspostavljanje jedinstvenog lanca komandovanja i budžeta na državnom nivou, postojanje funkcionalnih jedinica i nepostojanje političkog utjecaja na rad policije. Tokom decembra 2007.godine, Evropska komisija je iskazala volju za parafiranje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju sa Evropskom unijom. Nakon što je Dom naroda Parlamentarne skupštine BiH u junu 2008.godine usvojio dva zakonska prijedloga o reformi policije, Bosni i Hercegovini je omogućeno potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju. Potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, BiH je ušla u ugovorni odnos s EU.U vezi sa izvođenjem reforme policije kao uslova za potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju valja podcrtati da su pregovori o reformi policije trajali četiri godine. Na kraju tih pregovora prihvaćen je kompromis, koji je zaustavio suštinsku reformu policije, Umjesto uspostavljanja jedinstvenog lanca komandovanja i budžeta, uvedena je Direkcija na nivou države za koordinaciju policijskih agencija. Dogovoreno je, da se cjelovita reforma policije izvede u okviru reforme Ustava BiH.
Nakon što je potpisan Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju nastale su teškoće u proceduri njegove ratifikacije u institucijama EU. Glavna poteškoća je nastala krajem 2009.godine, poslije donošenja presude Evropskog suda za ljudska prava protiv države Bosne i Hercegovine u predmetu „Sejdić-Finci“. Presudom je država Bosna i Hercegovina obavezana da putem amandmana na Ustav BiH ukine diskriminaciju etničkih manjina u pravu da biraju i da budu birani u državno Predsjedništvo i Dom naroda Parlamentarne skupštine BiH. Istovremeno je Vijeće Evropske unije odlučilo da Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju sačeka svoju primjenu i realizaciju sve dok se ne postigne implementacija presude Evropskog suda za ljudska prava u predmetu „Sejdić-Finci“. Kako se za presudu Evropskog suda za ljudska prava u predmetu „Sejdić-Finci“ nije postigla saglasnost u Parlamentarnoj skupštini BiH u mandatu 2010-2014, proces integracije BiH je bio ušao u višegodišnji zastoj.[3]
U pogledu odvijanja procesa integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju, preokret će nastati 2015.godine i to na temelju britansko-njemačke inicijative. Ovom inicijativom je ustanovljeno polazište koga su prihvatile sve članice EU, a to je da se reforme političkog karaktera, za šta ne postoji konsenzus u Parlamentarnoj skupštini BiH, odlože za buduće vrijeme. Na toj osnovi i primjena presude Evropskog suda za ljudska prava u predmetu „Sejdić-Finci“ nije više jedan od uslova za stavljanje na snagu Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju. Tako je 2015.godine započela realizacija Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju i time nastavljen proces integracije BiH u EU. U cilju uspješnog odvijanja integracijskog procesa usvojen je dokument: Reformska agenda. Težište aktivnosti parlamentarne i izvršne vlasti usmjereno je u polje društveno-ekonomskog razvoja. Nakon postignutih rezultata u evropskom integracijskom procesu, a na temelju provođenja Reformske agende tokom 2016.godine, podnesen je zahtjev za članstvo BiH u EU. Vijeće Evropske unije je zahtjev ocijenilo kredibilnim. Poslije toga je EU u decembru 2016.godine, uručila BiH Upitnik sa 3242 pitanja. Izvedeni odgovori na pitanja u Upitniku, omogućili su Evropskoj komisiji da u maju 2019.godine objavi Mišljenje sa 14 prioriteta koji zapravo predstavljaju sveobuhvatnu mapu puta za reforme u daljnjem odvijanju procesa integracije Bosne i Hercegovine u EU.[4] U tom procesu predstoji istovremeno dobijanje statusa kandidata za članstvo i otvaranje pregovora o poglavljima za članstvo u EU.
2. Sadržina mišljenja Evropske komisije o spremnosti BiH za status kandidata za članstvo u EU
U Mišljenju Evropske komisije najprije se polazi od nekoliko opštih konstatacija. Jedna među prvim je konstatacija kojom se naglašava da Bosna i Hercegovina nema državni program za usvajanje pravne stečevine EU.Kako bi se zakonodavstvo BiH uskladilo sa pravnom stečevinom EU potrebna je potpuna prilagodba pravnog i institucionalnog okvira i administrativnih kapaciteta tom cilju, jer evropeizacija jedne države, a time i Bosne i Hercegovine postiže se usvajanjem evropske pravne stečevine u sferi ekonomije, ljudskih prava, kulture, obrazovanja, demokratije i vladavine prava.
Nadalje se u opštim konstatacijama podcrtava da BiH još uvijek ne zadovoljava u dovoljnoj mjeri kriterije, koji se odnose na stabilnost institucija koje garantuju demokratiju, vladavinu prava, ljudska prava i poštivanje i zaštitu prava manjina. Radi se o tome, uz ostalo, da su etničke manjine u BiH izložene diskriminaciji građanskog prava da biraju i da budu birani. Više od deset godina, parlamentarna skupština BiH ne uspijeva provesti odluku Evropskog suda za ljudska prava u predmetu „Sejdić-Finci“.
Jedna od sljedećih opštih konstatacija odnosi se na nužnost usklađivanja ustavnog okvira BiH sa evropskim standardima. Na ovaj način će ustavno-politički sistem BiH postati funkcionalan, a to znači da će osnova pluralnih političkih interesa građana biti onaj interes koji garantuje napredak u ekonomskom, socijalnom i kulturnom životu ljudi. Pri tome se ne dovodi u pitanje kolektivno pravo naroda na ravnopravnost u vršenju javnih poslova i razvoju nacionalnog identiteta.
Među opštim pristupnim konstatacijama naglašava se problem poboljšanja izbornog okvira. Izborni proces mora postati svojina svih građana. Nužno je dokinuti etnizaciju izbornog procesa i tako spriječiti izazivanje međuetničkih tenzija i oblikovanje izborne volje na suprotstavljanju prema drugom narodu, drugoj naciji.
Kako bi se krenulo ka uspostavljanju funkcionalne tržišne ekonomije, Bosna i Hercegovina nužno mora pristupiti donošenju odluka i uvođenju procedura koje će dovesti do poboljšanja poslovnog okruženja i efikasnosti i transparentnosti javnog sektora.
Od BiH se očekuje da poboljša svoj zakonodavni i institucionalni okvir sa ciljem, da se osigura ispunjavanje ključnih prioriteta u razvoju demokratije, vladavine zakona, zaštite prava građana i reforme javne uprave. Radi se o sljedećim prioritetima koji su definisani u aktu: Mišljenje Evropske komisije o zahtjevu BiH za članstvo u EU od 29.maja 2019.godine.
Prvi prioritet se odnosi na provođenje izbora u skladu sa evropskim standardima. Zagovara se provođenje izbora na osnovu preporuka OSCE-a i Venecijanske komisije. Veća transparentnost u provođenju izbora podrazumijeva i uvođenje novih tehničkih uslova na glasačkim mjestima. Valjanost izbornog procesa podrazumijeva i primjenu presude Evropskog suda za ljudska prava u predmetu „Sejdić-Finci“. U vezi s izborima zahtijeva se održavanje lokalnih izbora u gradu Mostaru, koji će poslije 12 godina neodržavanja biti održani 20.decembra 2020.
Drugi prioritet se odnosi na obavezu da se obezbijedi evidencija u funkcionisanju koordinacionog mehanizma na svim nivoima.Mehanizam koordinacije za odvijanje procesa integracije BiH u EU pretpostavlja programsku aktivnost svih nivoa vlasti u oblasti izgradnje evropskih standarda, uključujući i usvajanje pravne stečevine EU. Najveću odgovornost za funkcionisanje mehanizma koordinacije organa vlasti u svim aspektima odvijanja evropskog integracijskog procesa ima Vijeće ministara BiH, jer Vijeće ministara BiH upravlja cjelinom procesa integracije države BiH u EU. Ono je i nosilac komunikacije sa institucijama EU.
Treći prioritet zahtijeva pravilno funkcionisanje Parlamentarnog odbora za stabilizaciju i pridruživanje. Pored angažovanja evropskih parlamentaraca zapravo konkretne pomoći koju je pružao Tonino Picula, evropski parlamentarac, u ime Evropskog parlamenta, predstavnici vladajućih stranaka se nisu usaglasili sa formiranjem Parlamentarnog odbora za stabilizaciju i pridruživanje. Sporenja su ispoljena u odnosu na način odlučivanja ovog odbora. Neke stranke su zagovarale odlučivanje u Parlamentarnom odboru putem konsenzusa i putem upotrebe veta. To bi otežalo rad parlamentarnog odbora. Rješenja se nalaze u primjeni racionalnog načina odlučivanja, a to znači odlučivanja većinom glasova. Riječ je o tome da odvijanje integracije BiH u EU ima 75% podrške građana BiH, te da evropska integracijska pitanja ne podrazumijevaju upotrebu veta radi zaštite vitalnog nacionalnog interesa.
Četvrti prioritet prema Mišljenju Evropske komisije odnosi se na poboljšanje institucionalnog okvira. Radi se o nužnosti raspodjele nadležnosti na svim nivoima vlasti. Predviđa se i uvođenje klauzule o supstituciji kako bi se državi nakon pristupanja EU omogućilo privremeno vršenje nadležnosti drugih nivoa vlasti, a u cilju sprečavanja kršenja prava Evropske unije. Unutar poboljšanja institucionalnog okvira, garantovat će se nezavisnost pravosuđa uključujući instituciju Visokog sudskog i tužilačkog vijeća (VSTV). Radi garantovanja pravne sigurnosti predviđa se uspostavljanje pravosudnog tijela za tumačenje zakona u cijeloj BiH. Osiguraće se jednakost i nediskriminacija građana što podrazumijeva i provođenje presude Evropskog suda za ljudska prava u predmetu „Sejdić – Finci“. Takođe se predviđa da svi organi uprave kojima je povjerena implementacija acquisa svoj rad zasnivaju na profesionalizmu i da eliminišu prava veta u donošenju odluka.
Peti prioritet predstavlja poduzimanje konkretnih koraka u promovisanju okruženja povoljnog za pomirenje sa ciljem prevazilaženja naslijeđa rata.
Šesti prioritet se odnosi na unapređenje funkcionisanja pravosuđa. Do unapređenja će se doći donošenjem novog zakonodavstva o Visokom sudskom i tužilačkom vijeću. Ima se u vidi kritika demokratske javnosti na rad Visokog sudskog i tužilačkog vijeća zbog njegove nedovoljne neovisnosti i slabog uticaja na efikasnost u radu sudova.
Sedmi prioritet se odnosi na jačanje prevencije i borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala. Kada ne postoji vladavina prava i zakona, što je evidentno u BiH, onda su korupcija i kriminal rasprostranjene pojave. Uslijed političko-stranačkog uticaja na tužilaštvo i sudstvo, mnoge optužnice ne dobijaju pravednu presudu. Kao primjer izdvaja se sudski proces u Kantonalnom sudu Sarajevo u predmetu Dženan Memić i predmetu David Dragičević u banjalučkom Okružnom sudu. U cjelini borba protiv korupcije i organizovanog kriminala podrazumijeva donošenje zakona čijim provođenjem bi se osigurala zaštita zviždača, djelovanje antikorupcijskih tijela i jačanje kapaciteta za javne nabavke. Jedan od važnih segmenata borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala je i depolitizacija i restrukturiranje javnih preduzeća.
Osmi prioritet koji je predviđen Mišljenjem Evropske komisije odnosi se na osiguranje efikasne koordinacije na svim nivoima upravljanja granicama i kapaciteta u upravljanju migracijama. Tokom 2017., 2018. i 2019. godine, Bosna i Hercegovina je izložena pritisku dolaska izbjeglica koje žele nastaviti put do zapadnoevropskih država. Kako su Mađarska i Hrvatska zatvorile svoje granice, nekoliko hiljada izbjeglica iz azijskih i bliskoistočnih zemalja boravi u izbjegličkim centrima na prostoru Sarajeva i bihaćkog regiona. To je donijelo nove probleme za institucije države Bosne i Hercegovine. Human odnos prema izbjeglicama podrazumijeva pomoć EU Bosni i Hercegovini. Propusnost granice države Bosne i Hercegovine biće problem sve dok se ne ojačaju kapaciteti Granične policije Bosne i Hercegovine.
Deveti prioritet zahtijeva jačanje zaštite prava svih građana. U vezi s ovim prioritetom, posebno se naglašava obaveza provođenja zakonodavstva o nediskriminaciji i ravnopravnosti.
Deseti prioritet tretira nužnost osiguranja prava na život i zabranu mučenja. Ovo se naročito odnosi na ukidanje smrtne kazne u Ustavu entiteta Republika Srpska. Osim toga, zagovara se osiguranje preventivnog mehanizma protiv mučenja i zlostavljanja.
Jedanaesti prioritet prema Mišljenju Evropske komisije odnosi se na pitanje civilnog društva u Bosni i Hercegovini. Zapravo, zagovara se uspostavljanje povoljnog okruženja za civilno društvo. Zemlje u postsocijalističkoj tranziciji, kakva je i Bosna i Hercegovina, sporo dostižu visok stepen konsolidacije demokratije jer ne posvećuju brigu razvoju organizacija civilnog društva. U cjelini u Bosni i Hercegovini je nepovoljan položaj organizacija civilnog društva. Bolji položaj i to zakonski i materijalni organizacija civilnog društva, treba da omogući veću participaciju građana u odlučivanju o javnim poslovima, posebno u jedinicama lokalne samouprave.
Dvanaesti prioritet se odnosi na slobodu izražavanja i medija, kao i na probleme zaštite novinara. Položaj medija u Bosni i Hercegovini je sve teži, iz više razloga. Dva su razloga veoma bitna: politički uticaj na programsku koncepciju medija i sve nepovoljniji radno-pravni status novinara. Fizički nasrtaji na novinare nisu valjano sudski procesuirani. Vrlo je nepovoljna društvena klima za razvoj nezavisnih medija u Bosni i Hercegovini. Jedno od pitanja je i nepovoljan položaj javnih televizijskih i radijskih servisa. Oni su nosioci promocije javnih interesa na svim nivoima organizacije vlasti. Preveliki uticaj vladajućih stranaka neke javne servise je učinio jednopartijskim medijima.
Trinaesti prioritet odnosi se na poboljšanje zaštite i uključivanja ranjivih grupa u procese društvenog razvoja. Radi se o osobama sa invaliditetom, djeci, LGBT osobama, pripadnicima romske zajednice, migrantima i tražiteljima azila, izbjeglicama i raseljenim osobama. Svaka od ovih skupina ima svoju specifičnost. Zajedničko im je to da su izložene diskriminaciji i teškoćama ostvarivanja svojih prava: socijalnih, društvenih i kulturnih prava.
Četrnaesti prioritet kao posljednje pitanje prema Mišljenju Evropske komisije tiče se poboljšanja cjelokupnog funkcionisanja javne uprave. Funkcionisanje svake države, pa i Bosne i Hercegovine, se iskazuje preko efikasnog i odgovornog rada javne uprave u ostvarivanju interesa i potreba građana. Javna uprava u Bosni i Hercegovini ima mnoge nedostatke u kontekstu tranzicije bosanskohercegovačkog društva i države. Evropska komisija uspostavlja zahtjev da se osigura profesionalna i depolitizirana državna uprava. Potrebno je provesti reformu javne uprave i u pogledu njene strukture, njene funkcionalnosti i kadrovskog sastava. Valja doći do cilja kada će državna uprava postati visoko profesionalna elektronska uprava osposobljena za rad u jedinstvenom upravnom prostoru zemalja članica Evropske unije.
Mišljenje Evropske komisije o prioritetima koje Bosna i Hercegovina treba ispuniti u pristupnom procesu za dobijanje statusa kandidata za članstvo u EU je bilo na čekanju kada je u pitanju državna vlast Bosne i Hercegovine, sve od oktobra 2018.godine pa do aprila 2020.godine. Tokom 2019.godine, vrijeme je potrošeno za konstituisanje parlamentarne većine na nivou države. U prvim mjesecima 2020. godine, uslijedila je pandemija koronavirusa i uspostavljanje stanja prirodne nesreće.
Tako je 28.aprila 2020.godine na sjednici Predsjedništva BiH (11. redovna sjednica), obavljena je rasprava o realizaciji 14 ključnih prioriteta iz Mišljenja Evropske komisije. Formirana je politička radna grupa koja ima zadatak da inicira izradu Akcionog plana za realizaciju 14 ključnih prioriteta iz Mišljenja Evropske komisije. Sastav političke radne grupe čine članovi Predsjedništva Bosne i Hercegovine, predsjedavajući Vijeća ministara BiH sa zamjenicima i članovi kolegija oba doma Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine. Ovim je prekinut skoro dvogodišnji zastoj bavljenja institucija države Bosne i Hercegovine odvijanjem procesa integracije Bosne i Hercegovine u članstvo Evropske unije.
3. Pretpostavke ubrzanja integracije BiH u EU
Bosna i Hercegovina je tokom rata 1992-1995. godine imala razaranja koja su dovela do potpunog uništenja privrede i komunalne infrastrukture. Uz to Bosna i Hercegovina je imala demografski gubitak. Oko milion njenih stanovnika kao izbjeglice je ostalo živjeti u evropskim i prekookeanskim zemljama. Počinjen je masovni zločin nad civilnim stanovništvom i zločin genocida u opštini Srebrenica.
Postratna obnova Bosne i Hercegovine odvija se na temelju Dejtonskog mirovnog sporazuma iz 1995.godine. Vodeće svjetske sile putem Kontaktne grupe koju čine: SAD, Ruska Federacija, Francuska, Velika Britanija i Savezna Republika Njemačka izgradile su tokom 1995.godine konsenzus, da se implementacija Dejtonskog mirovnog sporazuma izvede uz angažovanje međunarodne zajednice i njenih vojnih mirovnih snaga. U tom kontekstu je Aneksom X Dejtonskog mirovnog sporazuma uvedena institucija Visokog predstavnika međunarodne zajednice. Visoki predstavnik međunarodne zajednice je dobio ovlaštenja da bude vrhovni autoritet u tumačenju i provođenju Dejtonskog mirovnog sporazuma. Sve do 2009.godine, Visoki predstavnik međunarodne zajednice je imao Bonska ovlaštenja.[5] Na osnovu tih ovlaštenja Visoki predstavnik je u vremenu od 1999. pa do 2007.godine proglasio 800 odluka. Te odluke su omogućile, da se donesu zakoni od kojih su ovisile reforme u procesu izgradnje mira i integracije Bosne i Hercegovine u evroatlantske institucije. Uspješno odvijanje reformi, omogućila je integracija Oružanih snaga Republike Srpske i Federacije BiH u Oružane snage Bosne i Hercegovine 2005.godine.
Od 2009. godine prestaje primjena Bonskih ovlaštenja Visokog predstavnika međunarodne zajednice. Radi se o tome da je Bosna i Hercegovina 2008. godine sa Evropskom unijom potpisala Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju. Od tada odgovornost za izvođenje reformi koje znače ispunjavanje uslova za članstvo Bosne i Hercegovine u EU, primarno imaju parlamentarna i izvršna vlast u Bosni i Hercegovini.
Do velikog društvenog preokreta u dinamici izvođenja reformi u Bosni i Hercegovini dolazi nakon parlamentarnih izbora 2006.godine. Od tada na političku scenu Bosne i Hercegovine ulazi nacionalna retorika.[6] Ova retorika se javlja u obliku dva politički suprotstavljena stajališta. Prvo stajalište je zagovaralo referendum u Republici Srpskoj sa ciljem njenog odcjepljenja od Bosne i Hercegovine. Na ovom stajalištu Savez nezavisnih socijaldemokrata (SNSD) je dobio izbornu pobjedu u Republici Srpskoj. Drugo stajalište je zagovaralo ukidanje Republike Srpske kao entiteta. Zapravo, Bosna i Hercegovina treba da bude složena država bez entiteta na etničkoj osnovi. Kao nosilac ovog stajališta, Haris Silajdžić postaje pobjednik u izboru za člana Predsjedništva Bosne i Hercegovine iz bošnjačkog naroda. Na parlamentarnim izborima 2010. godine, Stranka za BiH je doživjela poraz. Haris Silajdžić se povukao iz javnog života. Na drugoj strani, Milorad Dodik je postao pobjednik na parlamentarnim izborima i 2010., 2014. i 2018. godine, jer je nastavio zagovarati secesiju Republike Srpske od Bosne i Hercegovine. Time je sa političke scene potisnuta Srpska demokratska stranka (SDS), koja je skoro dvije decenije bila partner Stranci demokratske akcije i Hrvatskoj demokratskoj zajednici Bosne i Hercegovine na nivou države BiH.
U cjelini političkog razvoja Bosne i Hercegovine od 2006. godine pa sve do kraja druge decenije XXI stoljeća, jačala je tendencija upotrebe etnonacionalne retorike i političkog sukobljavanja vladajućih stranaka u Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine. Parlamentarne većine koje su obrazovane između Stranke demokratske akcije, Saveza nezavisnih socijaldemokrata i Hrvatske demokratske zajednice nisu imale politički definisane koalicione sporazume. Umjesto koalicionog političkog sporazuma o zakonima koje će donositi i reformama koje će provoditi, pravile su samo dogovor o partnerstvu u podjeli vlasti. A samo partnerstvo se svodi na podjelu državnih resora. Zato su sve vlade koje formiraju tri, po karakteru etničke stranke, u postdejtonskom periodu nestabilne vlade. One nemaju moć koju im daje Parlament putem političke većine. Vlada isključivo ovisi od volje lidera pobjedničkih stranaka koje su se proglasile parlamentarnom većinom. Tako je i Parlament Bosne i Hercegovine potisnut na periferiju, Ostao je bez glavne moći, a to je donošenje zakona i vršenje političke kontrole nad radom izvršne vlasti. U takvim odnosima i partije iz bloka opozicije su marginalizirane.
Problemi u funkcionisanju parlamentarne demokratije u Bosni i Hercegovini usporavaju socijalni i politički razvoj države Bosne i Hercegovine. Zbog toga, država Bosna i Hercegovina egzistira sa dvije krize: krizom političkog upravljanja zbog nepostojanja međustranačkog konsenzusa i ekonomskom krizom. Ekonomska kriza od 2010.godine poprima nove razmjere, a to je nezaposlenost mladih i školovanih ljudi. Ovaj problem se ublažava masovnim iseljavanjem mladih, nezaposlenih građana BiH u razvijene evropske države. Ekstremni oblik nezadovoljstva građana protiv krize u kojoj se živi dogodio se u februaru 2014.godine u masovnom buntu građana u Sarajevu, Tuzli, Bihaću, Zenici, Mostaru i drugim gradovima. Nakon demonstracija građana, institucije EU su putem britansko-njemačke inicijative 2015.godine dale poticaj da se nastavi proces integracije BiH u EU. I ne samo da se nastavi, već da se ubrza. Jer osim unutrašnje krize, u ekonomskom i političkom razvoju Bosnu i Hercegovinu od 2012.godine nastaju nove silnice geopolitičkih promjena u Evropi i svijetu. U pitanju je talas izbjeglica iz azijskog i bliskoistočnog prostora, koji vrši pritisak na zemlje Balkana, a u tome posebno Bosne i Hercegovine. Nadalje, u pitanju je jačanje interesa Ruske Federacije, Republike Turske, a na određen način i Republike Kine da ojačaju svoj geopolitički uticaj na prostoru Zapadnog Balkana. Kina to pokušava postići investicijskim ulaganjima u saobraćajnu infrastrukturu i energetske kapacitete. Turska postaje sve više prisutna u ekonomskim investicijama u Srbiji i djelimično i Bosni i Hercegovini. Izvjesnija ulaganja čini Turska u oblasti očuvanja kulturne baštine iz Otomanskog vremena, posebno u Bosni i Hercegovini. Istovremeno, Ruska Federacija iskazuje interes za privredni razvoj naročito u oblasti energetike i eksploatacije plina. Ruska Federacija stalno jača svoj interes da bude politički prisutna i uticajna u Srbiji, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori. Radi se o oslanjanju na vjersku i duhovnu osnovu sveslavenskog pravoslavlja.
Predstavnik Ruske Federacije sve više pokazuje neslaganje sa odlukama Upravnog odbora Vijeća za implementaciju mira u BiH. U tome ima podršku rukovodstva Republike Srpske. Sve ove tendencije, uzete zajedno, otežavaju i usporavaju odvijanje procesa integracije BiH u EU. Radi se o tome, da novi geopolitički uticaji svjetskih sila na prostoru Zapadnog Balkana i Bosne i Hercegovine udaljavaju Bosnu i BiH od evroatlantskog geopolitičkog okvira unutar koga Bosna i Hercegovina na osnovi provođenja Dejtonskog mirovnog sporazuma gradi mir i izvodi istorijski proces integracije u EU.
U ovakvom globalnom društveno-istorijskom kretanju javlja se jedno krucijalno pitanje, a to je pitanje kako ubrzati proces integracije BiH u EU i to nakon 25 godina od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma. Istorijska ravan na kojoj se provodi Dejtonski mirovni sporazum je integracija BiH u EU. Sa postizanjem članstva u EU Bosna i Hercegovina postaje pravna država, stabilna u svom ekonomskom, kulturnom i političkom razvoju. Glavna silnica koja vodi u tom pravcu je volja 75% građana Bosne i Hercegovine da njihova zemlja postane članica EU. Građani Bosne i Hercegovine imaju kulturološka svojstva za življenje u miru i toleranciji sa građanima država članica EU. Građani Bosne i Hercegovine imaju teško iskustvo u borbi za mir. Imaju sopstvenu svijest da članstvo BiH u EU znači prije svega projekat mira i življenja u miru i ekonomskom prosperitetu. Ima više pretpostavki koje omogućuju ubrzanje integracije BiH u EU. Te pretpostavke se uslovno javljaju kao vanjske i unutrašnje.
Vanjske pretpostavke proističu iz globalnog geopolitičkog okvira unutar koga međunarodna zajednica i EU, na osnovu Dejtonskog mirovnog sporazuma učestvuju u izgradnji mira u BiH, zatim, u izgradnji institucija države BiH i izvođenju istorijskog projekta integracije BiH u EU. Međunarodna zajednica i EU imaju ovlaštenja za angažovanje u izgradnji mira i u izvođenju projekta integracije BiH u EU. Međunarodna zajednica vrši ovlaštenja u izgradnji mira putem institucije Visokog predstavnika međunarodne zajednice i putem vojnih mirovnih snaga. Riječ je o tome da Visoki predstavnik međunarodne zajednice drži ključ za mir i mirno odvijanje istorijskog procesa integracije BiH u EU. Na taj način se stvara opšti evroatlantski okvir izgradnje mira u Bosni i Hercegovini i razvoja i djelovanja njenih demokratskih institucija u stvaranju stabilne budućnosti, a to se postiže provođenjem reformi kao uslova za integraciju Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju.
Od 1995. godine EU, prema Dejtonskom mirovnom sporazumu, ima svog specijalnog predstavnika za Bosnu i Hercegovinu. Do 2014. godine, Visoki predstavnik međunarodne zajednice bio je istovremeno i specijalni predstavnik EU za BiH. Od 2014.godine, specijalni predstavnik EU za BiH samostalno obavlja ta ovlaštenja. Istovremeno je specijalni predstavnik EU i šef delegacije Evropske unije u Bosni i Hercegovini. Po svojoj brojnosti i po kadrovskom sastavu, Delegacija EU u BiH je jedna od najvećih koje EU ima u drugim zemljama. Dakako, ovo proističe iz uloge EU u provođenju Dejtonskog mirovnog sporazuma, uloge koja joj je dodijeljena Dejtonskim mirovnim sporazumom. Osim političkog uticaja EU na proces izgradnje mira u BiH, ona posjeduje ekonomsku moć da ulaže finansijska sredstva u obnovu, ekonomsku izgradnju i razvoj uprave u Bosni i Hercegovini. U cijelom postratnom postdejtonskom vremenu, EU je sa 3,5 milijarde eura bila najveći donator u razvoju Bosne i Hercegovine.
U odvijanju evropskog integracijskog procesa, specijalni predstavnik EU se angažuje naosmišljavanju i provođenju reformi koje omogućuju izgradnju evropskih standarda za članstvo BiH u EU. U tome se postižu određeni rezultati, ali sporo i uz otpore stranaka koje za osnovu svog djelovanja u parlamentima imaju etnonacionalne politike. Zna se da te politike podstiču procese dezintegracije, etničke podjele i jednoetničke teritorijalizacije.
Za mnoga pitanja u kojima se usporavaju i opstruiraju reforme, specijalni predstavnik EU poziva lidere vladajućih stranaka da se dogovore, a taj dogovor će podržati EU. Međutim, dogovori u pravilu izostaju. Gubi se istorijsko vrijeme u nedogled. Primjer za to je bilo pitanje implementacije presude Evropskog suda za ljudska prava u predmetu „Sejdić-Finci“. I nakon 10 godina se odustalo od toga da ovo pitanje bude uslov odvijanju procesa integracije BiH u EU. Imajući ovakvo kretanje u vidu, a to je neučinkovitost uticaja specijalnog predstavnika EU na izvođenje reformi, nameće se jedna ideja koja bi promijenila ovo stanje. To je ideja da specijalni predstavnik u BiH inicira oblikovanje godišnje i četverogodišnje zajedničke reformske agende. Ta zajednička reformska agenda bi podrazumijevala ulogu i odgovornost za rezultate reformi i to na jednoj strani specijalnog predstavnika EU i Parlamenta i Vijeća ministara BiH na drugoj strani. Reformska agenda svoje političko utemeljenje bi imala u koalicionom sporazumu stranaka većine, unutar Parlamenta BiH. Istovremeno bi ta zajednička reformska agenda, oblikovana kao koalicioni sporazum vladajućih stranaka, bila osnova za rad i angažovanje Evropske delegacije u BiH, specijalnog predstavnika EU za BiH, a u određenom vidu i Evropskog parlamenta odnosno njegovih komiteta zaduženih ta praćenje stanja u zemljama Zapadnog Balkana.
Specijalni predstavnik EU bi na temelju postojanja zajedničke reformske agende i odgovornosti za njenu realizaciju trebao dobiti ovlaštenje za izricanje političkih i pravnih sankcija vladajućim strankama i njihovim funkcionerima kad opstruiraju provođenje reformske agende. Onda bi nestala nerazumna stanja u kojima se samo apeluje na političke lidere, a rezultati izostaju. Valja imati u vidu da zaostajanje Bosne i Hercegovine u odvijanju procesa integracije u EU može dovesti do masovnog iseljavanja stanovništva, do opšteg siromaštva građana i do jačanja desničarskih i radikalnih nacionalističkih snaga koje će ugroziti mir u Bosni i Hercegovini. Stoga je ubrzanje integracije u članstvo EU uslov za izgradnju i učvršćivanje mira u BiH.
Unutrašnje pretpostavke se odnose na mogućnost u sopstvenu odgovornost građana i njihovih demokratskih institucija u odvijanju procesa integracije BiH u EU. Najprije postoje dvije pretpostavke koje su izraz društveno-istorijskog bića Bosne i Hercegovine. Prva je u tome što građani Bosne i Hercegovine, a time i njeni narodi , zapravo Srbi, Hrvati i Bošnjaci kulturološki pripadaju Evropi i vrijednostima koje imaju zemlje EU. Valja imati u vidu da su školski, privredni, upravni i zdravstveni sistemi, još od 1878.godine, od Austrougarske uprave, građeni na evropskim civilizacijskim dostignućima. U vrijeme rata 1992-1995 kada je bio na sceni masovni progon civilnog stanovništva, građani Bosne i Hercegovine su izbor za svoje izbjeglištvo imali u zemlje zapadne Evrope. Nisu odabrali ni Rusiju, ni Tursku, ni Pakistan ni Libiju. Odlazak u ekonomsku emigraciju, građani Bosne i Hercegovine vežu za evropske razvijene zemlje. U tom kontekstu, građani Bosne i Hercegovine baštine kulturu evropskog življenja.
Druga pretpostavka je sveopšta, kako kulturna i socijalna, tako i politička volja većine građana Bosne i Hercegovine iskazana u istraživanju javnog mnijenja da 75% građanske populacije želi da njihova zemlja postane članica EU. To potvrđuje još jedno opredjeljenje građana: sve svoje nevolje za ekonomsku egzistenciju rješavaju ekonomskom emigracijom u Austriju, Italiju, Švicarsku, Njemačku, Francusku, Irsku, Holandiju, Švedsku, Norvešku i druge zapadnoevropske zemlje. Od 2015. do 2020.godine po osnovu zapošljavanja u evropskim zemljama iz Bosne i Hercegovine je otišlo preko 250 000 ljudi.
Jedna, a u nizu treća unutrašnja pretpostavka za ubrzanje integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju sadržana je u mogućnosti obrazovanja široke koalicije parlamentarnih stranaka za evropsku pravnu i demokratsku državu Bosnu i Hercegovinu. Ovu koaliciju bi sporazumno činile sve, a ne samo tri etničke i međusobno suprotstavljene stranke, zapravo stranke koje osvoje pet i više zastupničkih mjesta u Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine. Zastupnički dom u Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine ima 42 poslanika. Ako bi se veći broj stranaka našao u široj koaliciji za: evropsku, pravnu državu Bosnu i Hercegovinu stvorili bi se uslovi za ubrzano donošenje zakona i izvođenje reformi. Na ovaj način bi stranke imale koalicioni sporazum za efikasnu i moćnu vladu koja će, kad se otvore pregovori o poglavljima za članstvo, imati političku saglasnost da preuzme evropsku pravnu stečevinu i da je ugradi u zakone Bosne i Hercegovine. Time će Bosna i Hercegovina izvoditi istorijski projekt svoje evropeizacije u svim oblastima društvenog života i razvoja.
4. Zaključno stajalište
Pouzdanu i sigurnu budućnost država Bosna i Hercegovina, na temelju Dejtonskog mirovnog sporazuma, gradi u okviru društveno-istorijskog projekta njene integracije u evroatlantske institucije. Proces integracije Bosne i Hercegovine u EU započeo je 1998.godine. Unutar tog procesa bitnu ulogu je imao Visoki predstavnik međunarodne zajednice. Sa bonskim ovlaštenjima Visoki predstavnik međunarodne zajednice je donio preko 800 odluka. Te odluke su se odnosile na donošenje zakona i akcionih planova na temelju kojih su se izvodile reforme. Među najznačajnijim zakonima u izgradnji državnih institucija bili su Zakon o odbrani Bosne i Hercegovine i oružanim snagama, Zakon o državnoj graničnoj službi, Zakon o Vijeću ministara, Zakon o upravi za indirektno oporezivanje, zatim zakoni o sigurnosnim službama, sudstvu i tužilaštvu.
Reforme koje su izvedene do 2008.godine, omogućile su Bosni i Hercegovini da sa EU potpiše u junu 2008.godine Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju.
Zastoj u odvijanju procesa integracije Bosne i Hercegovine u EU trajao je od 2009.godine pa sve do 2015.godine, a najviše zbog toga što je dalji proces evropskih integracija bio uslovljen implementacijom presude Evropskog suda za ljudska prava u predmetu „Sejdić-Finci“.
Od 2015. godine, na osnovi britansko-njemačke inicijative, započela je primjena Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju. Umjesto političkih reformi u fokus su stavljena društveno-ekonomska i socijalna pitanja. Na temelju Britansko-njemačke inicijative nastavljen je proces integracije Bosne i Hercegovine u EU. Tokom 2016.godine podnesen je zahtjev Bosne i Hercegovine za članstvo u EU. Zahtjev je ocijenjen kredibilnim, a Bosna i Hercegovina je dobila Upitnik sa 3242 pitanja. Poslije uvida u odgovore Bosne i Hercegovine na pitanja iz Upitnika, uslijedilo je u maju mjesecu 2019.godine Mišljenje Evropske komisije sa 14 prioritetnih obaveza koje Bosna i Hercegovina putem reformi treba ispuniti kako bi došla do statusa kandidata i do otvaranja pregovora o poglavljima za članstvo u EU.
Zbog zastoja i usporenog odvijanja procesa integracije, Bosna i Hercegovina se našla na začelju zemalja Zapadnog Balkana u odvijanju procesa integracije u Evropsku uniju. Ovdje valja podcrtati da nijedna zemlja Zapadnog Balkana, pa ni jedna postsocijalistička zemlja centralne Evrope, koja je postala članica EU nije imala ratna stradanja i patnju stanovništva kakvu je imala Bosna i Hercegovina. Ona je u tom ratu imala i genocid nad njenim stanovništvom u gradu Srebrenica. Umjesto, da uz pomoć Evropske unije i međunarodne zajednice, Bosna i Hercegovina bude među prvim zemljama Zapadnog Balkana u izvođenju procesa integracije u EU, ona se nalazi na začelju, sa opasnostima da bude pod uticajem novih geopolitičkih silnica koje joj, još više mogu, otežati evropski integracijski proces.
U tom kontekstu se ubrzanje integracije Bosne i Hercegovine u EU javlja kao pitanje svih pitanja, zapravo kao pitanje dalje izgradnje mira u Bosni i Hercegovini.
Od više pretpostavki da se ubrza integracija Bosne i Hercegovine u EU izdvajaju se dvije: prva: da specijalni predstavnik EU oblikuje zajedničku reformsku agendu, sadržajno određenu reformama koje će se provodititii vremenski omeđena za svaku godinu i četverogodišnji mandat Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine.
Druga pretpostavka se odnosi na nužnost oblikovanja široke koalicijeparlamentarnih stranaka za evropsku pravnu državu Bosnu i Hercegovinu, koalicije koja bi obuhvatala i nacionalne i građanske stranke koje u strukturi Parlamenta Bosne i Hercegovine imaju 5% i više svojih izabranih poslanika.
Literatura:
Nerzuk Ćurak, Sead Turčalo: Geopolitičke promjene u svijetu na početku XXI stoljeća: Kritičke refleksije, Referat, Okrugli stol: Geopolitičke promjene u svijetu i Evropi i položaj Bosne i Hercegovine, ANU BiH, Odjeljenje društvenih nauka, knjiga 8, str. 13-28, Sarajevo, 2016.
Hoda Dedić: Bosna i Herecegovina i Evropska unija: pretpostavke i dosezi integrcije, Bosanska riječ, Tuzla, 2015.
Mile Lasić: Evropska unija: nastanak, strategijske nedoumice i integracijski dometi, Sarajevo, Publishing, 2009.
Ibrahimagić Omer: Neke pretpostavke za briselsku Bosnu i Herecegovinu, Referat, Simpozij: Dejtonski mirovni sporazum i budućnost Bosne i Hercegovine, ANU BiH, Posebna izdanja, Odjeljenje društvenih nauka, Knjiga 44, Sarajevo 2015, str. 177-185.
Slavo Kukić, Momčilo Šavija: Geopolitičke i društvene postavke za ubrzanje integracije Bosne i Hercegovine u EU, Referat, Okrugli stol: Geopolitičke promjene u svijetu i Evropi i položaj Bosne i Hercegovine, ANU BiH, Odjeljenje društvenih nauka, knjiga 8, str. 59-67, Sarajevo, 2016.
Nevenko Misita: Evropska unija – institucije, Revicom, Sarajevo, 2009.
Mirko Pejanović: Bosna i Hercegovina i demokratija, IKD „University press“ – Magistrat izdanja, Sarajevo, 2015.
Mirko Pejanović: Bosna i Hercegovina i geopolitičke promjene u Evropi i svijetu na početku XXI stoljeća: Referat, Okrugli stol: Geopolitičke promjene u svijetu i Evropi i položaj Bosne i Hercegovine, ANU BiH, Odjeljenje društvenih nauka, knjiga 8, str. 42-58, Sarajevo, 2016.
Politički pluralizam u Sloveniji i Bosni i Hercegovini, urednici Danica Finkhafner i Mirko Pejanović, Promocult, Sarajevo, Ljubljana, 2006.
Bosna i Hercegovina – petnaest godina nakon Dejtona, uredili Dino Abazović i Stefan Hammer, Fakultet političkih nauka Sarajevo, 2010.
Oslobođenje, 28.april, Sarajevo, 2020.
