Piše: Ahmet Gencturk
* Autor je dopisnik Anadolu Agency (AA) i istraživač iz oblasti istorije na Univerzitetu “Tor Vergata” u Rimu. Njegovi istraživački interesi uključuju studije nacionalizma, transnacionalnu istoriju, studije Sjeverne Amerike, moderne grčke studije, turske/osmanističke studije i tursku vanjsku politiku.
ANKARA (AA) – U govoru koji je održao uoči ruskog rata protiv Ukrajine, predsjednik Vladimir Putin je naglasio istorijske i vjerske veze između dviju zemalja i ustvrdio da je jedan od ciljeva Moskve odbrana pravoslavnog kršćanstva.
Rusija je, u skladu sa svojom vjekovnom imperijalističkom tradicijom, zadržala poseban odnos sa Patrijaršijom u Moskvi. Prekinuto samo za vrijeme 74 godine socijalizma, ovo je bilo sredstvo za konsolidaciju legitimnosti ruske vladavine i vršenje uticaja na pravoslavno stanovništvo drugih zemalja, uključujući bivše sovjetske republike. On je također koristio kršćanstvo za jačanje podrške među zapadnim konzervativnim, populističkim strankama i političarima, kao što su Marine Le Pen iz Francuske, češki predsjednik Miloš Zeman, AfD Njemačke, pa čak i evangelička podgrupa unutar Republikanske stranke u SAD-u.
Diana Butler Bass, poznata američka historičarka kršćanstva, tvrdila je da je Putin uspješno uključio pravoslavno kršćanstvo u svoju imperijsku agendu, koju su neke strane na Zapadu s oduševljenjem prihvatile. Ona tvrdi da su američki evangelisti, katolički tradicionalisti u zapadnim zemljama i pravoslavni kršćani pod okriljem Ruske crkve težili da se zalažu za zajednički front protiv tri glavna neprijatelja – dekadentnog sekularizma, Kine u usponu i islama – za slavno ponovno rođenje moralne čistoće i krišćanske kulture.
– Pravoslavne crkve podijeljene u ratu u Ukrajini-
Čini se da je Putinova odluka da krene u rat s Ukrajinom izazvala dodatne podjele u pravoslavnom kršćanskom svijetu koji je već podijeljen formiranjem autonomne Pravoslavne crkve Ukrajine 2018., koju je priznala grčko-pravoslavna patrijaršija Fener u Istanbulu, a koju je Moskva optužila da djeluje u skladu sa ciljevima američke vanjske politike.
Suočeni s ratom, pravoslavne vjerske vođe u Ukrajini i Rusiji, izrazile su zabrinutost zbog rastućih unutrašnjih podjela u crkvi.
Kao što se i očekivalo, Pravoslavna crkva Ukrajine zauzela je snažan stav protiv Rusije. Mitropolit Epifanije I, primas Crkve, ne samo da je pozvao svijet da zaustavi “rusku i bjelorusku agresiju”, već je zatražio i molitve za ukrajinsku pobjedu.
U međuvremenu, ratnu politiku Ruske pravoslavne crkve možemo okarakterisati molitvom patrijarha Kirila za jedinstvo slavenskih zemalja, u koju je uključio Rusiju, Belorusiju i Ukrajinu, kao i za jedinstvo crkava Ukrajine i Rusije pred “iskušenjem, đavolskim napadima, provokacijama”.
Ono što je bilo prilično neočekivano bilo je pokazivanje podrške Kijevu od strane Ukrajinske pravoslavne crkve, koja je ostala lojalna Moskovskoj patrijaršiji nakon što se pravoslavna crkva podijelila 2018. godine. Mitropolit Onufrije je rusko pokretanje rata opisao kao “tragično” i pozvao Ukrajince da pokažu ljubav prema domovini i mole se za uspjeh svoje vojske.
Ukazujući na zajedničko slavensko i pravoslavno naslijeđe između Ukrajinaca i Rusa, rekao je da je rat između njih ponavljanje biblijskog ubistva Abela od njegovog brata Kajina, prvorođenog sina Adama i Eve.
Jedna od najuticajnijih moćnika pravoslavnog krišćanstva, grčka pravoslavna patrijaršija Fener u Istanbulu, takođe je osudila ruski rat protiv Ukrajine. Patrijarh Bartolomej I je to opisao kao “ničim izazvan napad na nezavisnu i suverenu evropsku državu” i upozorio da će to uzrokovati velike gubitke života i kršenje ljudskih prava.
Takav stav prema Rusiji ponovio je i arhiepiskop američke grčke pravoslavne nadbiskupije Elpidofor, nazvavši rat “brutalnom invazijom Vladimira Putina na Ukrajinu”, dok ga je australijski arhiepiskop Makarios nazvao “ničim izazvanim napadom” i “neprihvatljivom odlukom”.
Poglavar pravoslavne crkve u Gruziji, patrijarh Ilija II, rekao je da njegova zemlja iz “gorkog iskustva” zna važnost teritorijalnog integriteta. Gruzija je vodila rat protiv Rusije 2008. zbog otcjepljenih regiona Južne Osetije i Abhazije.
Ipak, vrijedi napomenuti da nisu sve pravoslavne duhovne vođe bile energične u zauzimanju tako otvorenog antiruskog stava. Potvrđujući uticaj Rusije u dijelovima panpravoslavnog prostora, neke crkve su se uzdržale od zauzimanja jasnog političkog stava. Na primjer, jerusalimski patrijarh Teofil III izrazio je tugu zbog rata ne spominjući Rusiju i pozivajući kršćane na molitvu za narod Ukrajine.
Slično, Srpska pravoslavna crkva je odlučila da podvuče bratske odnose između Ukrajinaca i Rusa, pozivajući na dijalog. Ne upirući prstom u Rusiju, Patrijaršija je rat koji je u toku nazvao “bolnim činom”. Isto tako, Bugarska pravoslavna crkva je takođe stavila naglasak na zajedničke vjerske veze. Patrijarh Neofit je u saopštenju rat nazvao “vojnim sukobom u Ukrajini” i pozvao molitvu kako bi se zaustavilo krvoproliće.
Ruski rat protiv Ukrajine još jednom je otkrio linije rasjeda pravoslavnog svijeta koje su definisane profanim faktorima, a ne teološkim razlikama. Čak i kada oružje između Ukrajine i Rusije utihne, pozicije različitih pravoslavnih crkava će biti zabilježene, a unutarpravoslavne podjele će biti u opasnosti da se dalje šire.
