Sifilis i Kristofor Kolumbo imaju više zajedničkog nego što biste mogli da pomislite. I sifilis i Kolumbo su kročili na nove kontinente i kolonizovali lokalne stanovnike krajem 15. vijeka: Kolumbo je kolonizovao domoroce Amerike, a sifilis Evropljane. Zajedničko im je i to da su tražili put do Azije.
Sifilis se prvi put pojavio u Evropi 1494. godine, u kampu francuske vojske, godinu dana nakon što se Kolumbo vratio sa putovanja u Ameriku. Bolest se širila među vojnicima i njihovim seksualnim partnerima, uzrokujući čireve na genitalijama, rektumu ili ustima. Za samo pet godina, sifilis se proširio cijelom Evropom. Ubrzo je stigao i u Indiju, Kinu i Japan. Seks, iako nije jedini način prenosa, vrlo je efikasan način širenja te bolesti.
Ova takozvana „Kolumbova teorija” tvrdi da su sifilis u Evropu donijeli mornari koji su se vraćali iz Amerike. Prema toj teoriji bolesti su se razmjenjivale između Evropljana i Amerikanaca, baš kao što su se razmjenjivali novi proizvodi: barut za paradajz, velike boginje za sifilis.
Nova studija objavljena 18. decembra 2024. godine u časopisu Nature podržava tu hipotezu. Kirsten Bos, antropologiinja sa Instituta Maks Plank za evolucionu antropologiju u Lajpcigu, provela je genetsku analizu pet skeleta pronađenih u Južnoj Americi. Analize su navele Bos i njene kolege da vjeruju da je preteča bakterije koja izaziva sifilis kružila Amerikom prije 8.000 godina.
– Četiri od pet skeleta [koje smo analizirali] datiraju prije 1492. godine, što znači da je ova raznolikost patogena već postojala u Americi u vrijeme kontakta sa Kolumbom – kaže autorka studije Bos za DW.
Sifilis nastao u Americi prije 8.000 godina
Kako bi testirali Kolumbovu teoriju, Bos i njene kolege proveli su genetsku analizu bakterija iz lezija na kostima pet skeleta, iz Čilea, Argentine, Perua i Meksika. Njihovi uzorci bakterija obuhvatili su tri podvrste iz porodice treponemskih bakterija koje su odgovorne za različite treponemske bolesti. Jedna od tih podvrsta, Treponema palidum, uzrokuje moderni sifilis.
Bos je uporedila genetske razlike između starijih podvrsta treponemskih bakterija i savremenih uzoraka sifilisa. Ti podaci omogućili su timu da izračuna vrijeme potrebno za evoluciju bakterija i procjeni kada je patogen nastao. I čini se da njihova analiza potvrđuje da je bakterija Treponema palidum, koja izaziva sifilis, nastala od svog prethodnika starog 8.000 godina, otprilike u vrijeme Kolumba.
„Naš model sugeriše da se sifilis prvi put pojavio prije otprilike 500 ili 600 godina, bilo u Americi, bilo u Evropi (ili negdje drugdje) iz bakterijskog soja iz Amerike”, rekla je Bos.
Kako se sifilis proširio svijetom?
Studija pruža ubjedljive dokaze da je bakterija Treponema palidum bila široko rasprostranjena u Americi prije dolaska Kolumba iz renesansne Evrope. Ipak, nije konačno dokazano da je sifilis u Evropu donesen iz Amerike.
– To pokazuje da je Amerika bila kao rezervoar u kojem su bakterije koje uzrokuju sifilis široko cirkulisale. Sifilis je mogao da dođe u Evropu iz nekog drugog dijela svijeta ili je već bio tamo – kaže Metju Bil, stručnjak za genomiku sa Velkam Sanger instituta u Kembridžu (Wellcome Sanger Institute in Cambridge). Bil nije bio uključen u studiju.
Studije pokazuju da su treponemske bolesti mogle biti endemske u sjevernoj Evropi otprilike u isto vrijeme kada i Kolumbova putovanja, ili čak i ranije. Tačno porijeklo sifilisa teško je utvrditi, kaže Kertu Majander, arheogenetičarka sa Univerziteta u Bazelu u Švajcarskoj.
Jedna hipoteza je da su treponemske bolesti uvijek postojale, prateći ljude dok su migrirali iz Azije u Ameriku prije oko 12.000 godina.
– Druga teorija je da su zoonotske, što znači da su [prethodnici sifilisa] prešli sa životinja na ljude u Americi. Ali još uvijek nismo našli dokaze o životinjama sa treponemskim bolestima – objašnjava Majander.
Takođe, nije jasno šta je uzrokovalo da moderni sifilis postane visoko prenosiva bolest prije 500-600 godina. „Može biti da je nešto uzrokovalo da se treponemske bakterijske vrste rekombinuju i izazovu agresivnije oblike sifilisa, ali to još uvijek ne znamo”, dodaje Majander.
Situaciju dodatno komplikuje činjenica da su sifilis i gonoreja često miješani u istorijskim zapisima i da su tek prije oko 200 godina formalno prepoznati kao odvojene bolesti.
– Još uvijek postoji istorijska debata o tome da li je epidemiju ‘sifilisa’ opisanu u 15. vijeku zaista izazvala bakterija Treponema palidum – kaže Bil.
Problem su sojevi sifilisa otporni na antibiotike
Neliječeni sifilis nekada je izobličavao ljudska tijela i izazivao paralizu, sljepilo, napade bola, pa čak i smrt. Razvoj antibiotika penicilina 1943. godine iskorijeniо je opasne simptome sifilisa, iako nije iskorijenio samu bolest.
Ali sifilis i dalje postoji. Polni prenos uzrokuje više od 8 miliona novih slučajeva svake godine, dok kongenitalni ili urođeni sifilis izaziva oko 200.000 mrtvorođenih beba. Slučajevi takođe rastu među mladim odraslim osobama, a istraživanja sugerišu da bi to moglo biti povezano sa porastom nezaštićenih seksualnih odnosa.
Postoje i sojevi bakterija Treponema palidum koji su otporni na antibiotike, što znači da se ponovo pojavljuju smrtonosne infekcije sifilisom.
Zato su studije poput ove relevantne, kaže Majander, posebno ako želimo da iskorijeniimo sifilis: „Studija pokazuje da sifilis ima sposobnost da se prilagodi svakom okruženju. Postavlja se pitanje da li su druge treponemske bolesti postojale prije, i da li bi se u budućnosti mogle pojaviti nove, agresivnije bolesti.“
